Điều chỉnh bài nghe phù hợp cho người học tự tin vào năng lực bản thân

Mở bài

Trong quá trình học ngoại ngữ, hiệu quả bản thân (self-efficacy) đã trở thành một yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến sự thành công của người học. Được phát triển bởi Albert Bandura vào những năm 1970, khái niệm này đề cập đến niềm tin của cá nhân vào khả năng thực hiện thành công một nhiệm vụ cụ thể. Đặc biệt trong học ngôn ngữ, hiệu quả bản thân không chỉ tác động đến động lực của người học mà còn ảnh hưởng đến cách họ đối mặt với thử thách và các nhiệm vụ khó khăn. Những người có niềm tin vào năng lực bản thân cao thường tự tin, kiên trì, và không ngừng tìm cách phát triển kỹ năng của mình, ngay cả khi phải đối mặt với những bài tập ngôn ngữ phức tạp. Trái lại, người học có self-efficacy thấp dễ rơi vào trạng thái lo lắng, thiếu động lực, và né tránh các thử thách.[1] Điều này cho thấy, việc hiểu rõ và khai thác sức mạnh của hiệu quả bản thân là chìa khóa quan trọng để tối ưu hóa quá trình học ngôn ngữ, đặc biệt là trong việc phát triển kỹ năng nghe – một trong những kỹ năng khó khăn và thách thức nhất đối với người học.

Khái niệm Niềm tin vào bản thân cao ( High-efficacy)

Hiệu quả bản thân, hay niềm tin vào năng lực của mình, là một khái niệm được giới thiệu và phát triển bởi nhà tâm lý học nổi tiếng Albert Bandura vào những năm 1970 [1]. Theo Bandura, hiệu quả bản thân ám chỉ niềm tin của một cá nhân vào khả năng của mình để thực hiện thành công một nhiệm vụ cụ thể. Khác với sự tự tin chung chung, hiệu quả bản thân là sự tin tưởng vào khả năng làm chủ và hoàn thành tốt một nhiệm vụ trong một bối cảnh cụ thể. Bandura đã nhấn mạnh rằng:”Niềm tin vào bản thân” là một yếu tố quan trọng trong việc quyết định cách mọi người cảm nhận, suy nghĩ, tạo động lực và hành động" [2,tr.145].

Trong học ngôn ngữ, hiệu quả bản thân đóng vai trò vô cùng quan trọng, ảnh hưởng đến cách người học tiếp cận các thử thách. Nó không chỉ quyết định liệu người học có đủ động lực để tiếp tục đối mặt với các nhiệm vụ khó khăn hay không, mà còn tác động đến cách họ giải quyết các thách thức trong quá trình học [3].

Những người học có niềm tin mạnh mẽ vào năng lực của mình thường tự tin và kiên trì ngay cả khi gặp phải những nhiệm vụ khó. Họ tin rằng, dù khó khăn, nhưng với sự nỗ lực và thời gian, họ sẽ đạt được kết quả. Điều này giúp họ tiếp tục học tập và cải thiện kỹ năng ngôn ngữ ngay cả khi gặp phải những bài học phức tạp. Họ không ngại mắc lỗi và coi những sai sót là cơ hội để học hỏi. Trái lại, những người thiếu niềm tin vào năng lực của mình thường có xu hướng né tránh nhiệm vụ khó và dễ dàng bỏ cuộc khi gặp trở ngại. Họ thường thiếu tự tin và dễ nản lòng khi không thấy kết quả ngay, dẫn đến việc mất động lực và từ bỏ quá trình học tập [4]

Sự khác biệt giữa những người học có niềm tin cao vào khả năng của mình và những người thiếu niềm tin ảnh hưởng rất lớn đến quá trình học tập của họ. Điều này đòi hỏi giáo viên và người hướng dẫn phải chú ý phân biệt để có phương pháp giảng dạy phù hợp. Với những học viên thiếu niềm tin vào bản thân, việc cung cấp các bài học vừa sức và hỗ trợ từng bước sẽ giúp họ dần dần lấy lại sự tự tin. Ngược lại, với những học viên đã có niềm tin cao vào khả năng của mình, giáo viên cần tăng độ khó của bài học, thách thức họ hơn để họ tiếp tục phát triển và duy trì động lực [5].

Đặc điểm của người học có niềm tin vào năng lực bản thân cao

Đặc điểm tâm lý

Người học có niềm tin mạnh mẽ vào hiệu quả bản thân thường sở hữu sự tự tin đáng kể trong việc giải quyết các nhiệm vụ học tập, kể cả những nhiệm vụ khó khăn. Niềm tin này xuất phát từ sự chắc chắn rằng với sự nỗ lực và kiên trì, họ có thể đạt được những kết quả mong muốn. Những người này không ngại đối mặt với thách thức, thậm chí còn chủ động tìm kiếm chúng như một cách để phát triển kỹ năng của bản thân.

Theo Zimmerman, người học với self-efficacy cao không dễ bị nản lòng khi gặp phải những thử thách lớn. Họ nhận thức rõ rằng sự tiến bộ trong kỹ năng nghe không thể đến ngay lập tức mà yêu cầu thời gian và sự cống hiến. Với sự kiên trì và cam kết, họ từng bước cải thiện khả năng thông qua việc lắng nghe và thực hành đều đặn. Hơn nữa, họ biết cách tự đánh giá và điều chỉnh phương pháp học tập sao cho đạt được hiệu quả tối ưu, góp phần vào sự phát triển kỹ năng nhanh chóng và bền vững. [3]

Cách họ tiếp cận nhiệm vụ nghe

Người học có hiệu quả bản thân cao thường tiếp cận các bài nghe với thái độ tích cực và tinh thần chủ động. Họ không chỉ đơn giản nghe để hiểu ý chính mà còn tập trung vào các chi tiết nhỏ như cách phát âm, ngữ điệu, từ vựng mới và các cấu trúc ngữ pháp phức tạp. Với họ, mỗi bài nghe là cơ hội để không chỉ nắm vững nội dung mà còn cải thiện toàn diện các kỹ năng ngôn ngữ. [3]

Thay vì giới hạn trong các tài liệu học tập thông thường, họ thường tìm kiếm thêm các nguồn nghe phong phú và thực tế từ bên ngoài như podcast, video TED Talks, hoặc các chương trình thời sự. Những nguồn tài liệu này không chỉ giúp họ làm quen với nhiều giọng nói và phong cách giao tiếp khác nhau mà còn mở rộng vốn từ vựng và ngữ pháp. Bằng cách tiếp xúc với những tài liệu nghe có độ khó cao hơn, họ liên tục thách thức bản thân và đẩy mạnh sự phát triển kỹ năng nghe của mình.

Tuy nhiên, một vấn đề có thể phát sinh là khi các bài nghe trở nên quá dễ hoặc không còn thách thức đáng kể, người học có self-efficacy cao dễ cảm thấy chán nản và mất động lực. Họ có thể không còn cảm thấy được thử thách và bắt đầu mất hứng thú với quá trình học tập. Nếu không có sự điều chỉnh phù hợp từ phía giáo viên, họ có thể rơi vào tình trạng "đình trệ", nghĩa là quá trình phát triển kỹ năng nghe của họ sẽ chậm lại hoặc thậm chí dừng lại.

Do đó, để giữ cho người học có hiệu quả bản thân cao tiếp tục phát triển, các bài nghe cần phải liên tục được điều chỉnh và cập nhật để luôn thách thức họ ở mức độ phù hợp. Giáo viên cần phải tạo ra những cơ hội mới để họ gặp gỡ và đối mặt với các tình huống nghe phức tạp hơn, nhằm đảm bảo họ duy trì được sự hứng thú và động lực trong suốt quá trình học tập.

Vấn đề thường gặp khi không có sự thích ứng trong bài nghe

Người học không cảm thấy bị thử thách

Một trong những vấn đề lớn đối với người học có self-efficacy cao là họ không cảm thấy bị thử thách khi các bài nghe quá dễ hoặc không đa dạng. Nếu người học luôn hoàn thành các nhiệm vụ nghe một cách dễ dàng mà không gặp phải bất kỳ khó khăn nào, họ sẽ không phát triển được các kỹ năng cần thiết để đối phó với những tình huống nghe khó hơn trong thực tế. Điều này có thể khiến họ thiếu sự linh hoạt và khả năng ứng biến khi nghe các đoạn hội thoại hoặc nội dung phức tạp.

Bài nghe cần phải có sự cân bằng giữa việc cung cấp thông tin dễ hiểu và đủ thách thức để người học cảm thấy mình đang tiến bộ. Nếu không có thách thức, người học sẽ dễ cảm thấy nhàm chán và không hứng thú với việc học tập, từ đó giảm sự tự tin và động lực ban đầu của họ.

Tác động đến động lực học

Đối với người học có self-efficacy cao, việc duy trì động lực học tập là điều rất quan trọng. Khi các bài nghe không đủ thách thức, họ có thể mất hứng thú và không thấy giá trị của việc tiếp tục học. Tình trạng này không chỉ ảnh hưởng đến kỹ năng nghe mà còn tác động tiêu cực đến toàn bộ quá trình học ngôn ngữ.

Ngược lại, nếu bài nghe được điều chỉnh phù hợp với trình độ của người học, họ sẽ cảm thấy sự tiến bộ trong kỹ năng của mình và duy trì được động lực học tập. Điều này giúp họ tiếp tục phát triển khả năng nghe một cách hiệu quả và chuẩn bị tốt hơn cho các tình huống giao tiếp thực tế.

Chiến lược tự học dành cho người học có self-efficacy cao

Đối với người học có self-efficacy cao, việc duy trì động lực và cảm thấy thách thức trong quá trình học tập là yếu tố quan trọng để đạt được tiến bộ. Một trong những cách hiệu quả là tự điều chỉnh các chiến lược học tập của mình. Người học nên chủ động trong việc tìm kiếm tài liệu khó hơn và thiết lập các mục tiêu cụ thể để thử thách bản thân.

Tìm kiếm tài liệu nghe khó hơn

Người học có self-efficacy cao nên chủ động tìm kiếm các tài liệu nghe thực tế với độ khó cao hơn, chẳng hạn như các podcast chuyên sâu, bản tin thời sự, các chương trình thảo luận chính trị, hoặc các bài diễn thuyết từ các diễn đàn như TED Talks. Những tài liệu này thường có giọng điệu tự nhiên, tốc độ nói nhanh và từ vựng chuyên ngành, giúp người học làm quen với các tình huống nghe khó hơn trong thực tế.

Ngoài ra, việc sử dụng phụ đề và transcript khi mới bắt đầu nghe là cách hữu ích để người học dễ dàng theo dõi nội dung. Khi đã quen với tốc độ và từ vựng, họ có thể loại bỏ các công cụ hỗ trợ này và tập trung vào việc nắm bắt thông tin chính và các chi tiết phức tạp trong bài nghe.

Nghe với mục tiêu cụ thể

Việc thiết lập mục tiêu cụ thể khi nghe cũng giúp tăng cường khả năng tự học và duy trì sự tiến bộ. Người học có thể đặt ra các mục tiêu nhỏ như nắm bắt được từ vựng mới, nhận biết được cách sử dụng ngữ điệu, hay thậm chí là hiểu rõ cấu trúc ngữ pháp trong đoạn hội thoại.

Việc chia nhỏ quá trình nghe thành các bước rõ ràng sẽ giúp họ không cảm thấy quá tải. Ví dụ, họ có thể nghe lần đầu tiên để nắm bắt ý chính, sau đó nghe lại để tập trung vào các chi tiết nhỏ hơn. Điều này sẽ giúp họ nâng cao khả năng tập trung và tăng cường sự hiểu biết sâu hơn về nội dung nghe.

Phát triển khả năng phân tích và phản biện

Cải thiện phản xạ thông qua phân tích bài nghe

Sau khi hoàn thành một bài nghe, người học có thể tự phân tích nội dung nghe để cải thiện khả năng phản xạ. Thay vì chỉ dừng lại ở việc hiểu ý chính, người học nên tập trung vào việc phân tích cách người nói sử dụng ngôn ngữ, phát âm, và ngữ pháp. Ví dụ, họ có thể tìm ra các cụm từ hoặc cấu trúc câu mà người nói sử dụng để diễn đạt một ý tưởng phức tạp hoặc thể hiện cảm xúc.

Ngoài ra, người học cũng có thể tóm tắt lại nội dung bài nghe bằng cách viết lại bằng ngôn từ của mình, hoặc thảo luận với bạn học hoặc giáo viên về những gì họ đã nghe. Những hoạt động này giúp củng cố kiến thức và cải thiện khả năng xử lý thông tin nhanh chóng hơn khi gặp phải các bài nghe phức tạp.

Thảo luận và tranh luận về nội dung nghe

Thảo luận là một trong những cách hiệu quả để củng cố kiến thức và phát triển tư duy phản biện. Người học có thể tham gia vào các nhóm học tập, diễn đàn trực tuyến, hoặc thậm chí là trao đổi với bạn bè về nội dung bài nghe. Những cuộc thảo luận này không chỉ giúp họ hiểu sâu hơn về nội dung mà còn khuyến khích họ phản biện và trình bày quan điểm của mình.

Việc tranh luận về nội dung nghe cũng giúp người học mở rộng kiến thức và rèn luyện kỹ năng giao tiếp. Đặc biệt, khi tham gia vào các cuộc tranh luận, họ sẽ học được cách xử lý thông tin nhanh chóng, đưa ra lập luận logic và trình bày ý kiến một cách rõ ràng, mạch lạc.

Lập mục tiêu dài hạn và đánh giá tiến trình

Đặt ra mục tiêu phát triển kỹ năng nghe:

Việc đặt ra các mục tiêu dài hạn là yếu tố quan trọng giúp người học có kế hoạch học tập rõ ràng và có hệ thống. Họ có thể bắt đầu bằng việc tự đánh giá khả năng nghe hiện tại của mình và đặt ra các mục tiêu phát triển cụ thể, chẳng hạn như: “Trong vòng 3 tháng tới, tôi muốn nâng cao khả năng hiểu các đoạn hội thoại phức tạp trong bản tin hoặc các cuộc thảo luận chuyên môn.”

Mục tiêu cần phải thực tế và có thể đo lường được. Người học nên chia nhỏ các mục tiêu lớn thành các bước nhỏ hơn như: nghe một bài podcast mỗi ngày, tăng dần thời lượng bài nghe từ 10 phút lên 30 phút, hoặc cải thiện tỷ lệ hiểu nội dung từ 60% lên 80%.

Tự đánh giá tiến bộ qua từng giai đoạn:

Để đảm bảo mình đang đi đúng hướng, người học nên thường xuyên tự đánh giá tiến bộ của mình. Họ có thể ghi lại nhật ký học tập để theo dõi quá trình luyện nghe, từ đó nhận ra những điểm mạnh và điểm cần cải thiện. Ngoài ra, việc sử dụng các bài kiểm tra nghe trực tuyến hoặc tham gia các kỳ thi thử cũng là cách hiệu quả để đo lường trình độ.

Bên cạnh đó, người học cũng nên tìm cách điều chỉnh phương pháp học nếu nhận thấy mình chưa đạt được tiến bộ mong muốn. Ví dụ, nếu việc chỉ nghe các đoạn hội thoại cơ bản không còn mang lại sự cải thiện, họ có thể thử thách bản thân với các tài liệu chuyên ngành hoặc nghe với tốc độ nhanh hơn. Qua việc liên tục đánh giá và điều chỉnh, người học có thể duy trì động lực và tiếp tục phát triển kỹ năng nghe một cách bền vững.

Tham khảo thêm:

• Bài luyện nghe tiếng Anh cho người mới bắt đầu & các phương pháp luyện nghe hay

• Các kênh youtube luyện nghe tiếng Anh hiệu quả nhất hiện nay

• Phương pháp luyện nghe tiếng Anh cho người đi làm hoặc bận rộn

Kết luận

Tự học là yếu tố then chốt đối với người học có self-efficacy cao. Bằng cách tìm kiếm tài liệu phù hợp, đặt ra các mục tiêu cụ thể, và thường xuyên tự đánh giá, họ có thể liên tục thử thách bản thân và nâng cao khả năng nghe của mình. Sự kiên trì và sáng tạo trong quá trình học tập sẽ giúp người học không chỉ phát triển kỹ năng ngôn ngữ mà còn xây dựng được tư duy phản biện và kỹ năng tự học hiệu quả trong cuộc sống.