Nguyên nhân của hiện tượng “Tip of the Tongue” và cách khắc phục

Hiện tượng “Tip of the Tongue” (TOT) là một trải nghiệm quen thuộc mà hầu hết chúng ta đều từng gặp phải: khi một từ vựng cụ thể chợt thoáng qua trong đầu, nhưng chúng ta không thể nhớ ra ngay lập tức. Dù có cảm giác như từ đó sắp lăn ra khỏi miệng, nhưng trí óc lại không thể truy xuất được từ đó. Đây là một tình trạng khá phổ biến trong cuộc sống hàng ngày, không chỉ trong giao tiếp mà còn khi học ngôn ngữ. Tuy nhiên, hiện tượng này lại có sự xuất hiện đặc biệt và rõ ràng hơn trong trường hợp người sử dụng nhiều ngôn ngữ.

Đặc biệt, đối với những người đa ngôn ngữ, hiện tượng TOT có thể xuất hiện thường xuyên hơn khi họ chuyển đổi giữa các ngôn ngữ. Quá trình chuyển đổi này không chỉ đụng phải những rào cản ngôn ngữ mà còn liên quan đến các cơ chế thần kinh phức tạp, khi bộ não của người nói phải lựa chọn và truy xuất từ vựng từ các ngôn ngữ khác nhau. Việc này khiến cho việc nhớ và sử dụng từ ngữ một cách chính xác trở nên khó khăn, thậm chí dẫn đến tình trạng tạm thời không thể nhớ từ vựng dù biết rõ chúng.

Mục đích của bài viết này là nghiên cứu cơ chế thần kinh đằng sau hiện tượng TOT ở người đa ngôn ngữ, làm rõ lý do vì sao họ có thể quên từ tạm thời, đặc biệt là trong các tình huống chuyển đổi giữa các ngôn ngữ. Thông qua việc khám phá các yếu tố ảnh hưởng đến hiện tượng này, bài viết sẽ cung cấp cái nhìn sâu sắc về cách mà bộ não xử lý nhiều ngôn ngữ và cách mà các yếu tố thần kinh tác động đến khả năng nhớ và sử dụng từ vựng trong quá trình giao tiếp đa ngôn ngữ.

Khái quát về hiện tượng “Tip of the Tongue”

Hiện tượng "Tip of the Tongue" (TOT) là một trạng thái tâm lý xảy ra khi người nói biết rõ rằng họ đang cố nhớ một từ, nhưng lại không thể nhớ ra ngay lập tức. Đây là một trải nghiệm khá phổ biến, không chỉ xảy ra với những người đơn ngôn ngữ mà còn với những người sử dụng nhiều ngôn ngữ. Mặc dù người nói có thể biết rõ nghĩa của từ cần nhớ và có cảm giác rằng mình đã sử dụng từ đó trước đây, nhưng trong khoảnh khắc cụ thể, họ lại không thể truy xuất được từ vựng đó. Theo các nghiên cứu, TOT không phải là một hiện tượng hiếm gặp; thực tế, nó có thể xảy ra nhiều lần trong cuộc sống hàng ngày của mỗi người, đặc biệt là trong các tình huống giao tiếp nhanh chóng hoặc căng thẳng.

Định nghĩa “Tip of the Tongue”

Thuật ngữ "Tip of the Tongue" mô tả một tình trạng tâm lý đặc biệt khi người nói có cảm giác rằng họ gần như nhớ ra từ vựng, nhưng từ đó lại không thể xuất hiện trong khoảnh khắc đó. Các nhà nghiên cứu ngôn ngữ học định nghĩa TOT như là một "mối quan hệ tạm thời giữa nhận thức về từ vựng và khả năng truy xuất từ đó từ bộ nhớ" [1]. Hiện tượng này có thể gây khó chịu, vì người nói thường biết rằng họ biết từ cần tìm, nhưng lại không thể đưa từ đó ra ngay lập tức. Người ta mô tả cảm giác này như là "nó ở ngay trên đầu lưỡi", nghĩa là từ đang gần như sẵn sàng xuất hiện, nhưng người nói không thể tìm thấy đúng từ cần thiết.

Khi gặp hiện tượng TOT, người nói có thể nhớ được một số đặc điểm của từ đang tìm kiếm, như âm đầu, âm cuối, hoặc số âm tiết của từ, nhưng không thể kết nối những chi tiết này để hoàn thiện từ vựng cần thiết. Các nghiên cứu chỉ ra rằng bộ não trong trạng thái TOT thực sự có khả năng ghi nhớ các thông tin liên quan đến từ đó, nhưng việc kết nối và truy xuất từ vựng lại không thành công ngay lập tức [2].

Các yếu tố gây ra hiện tượng TOT

Hiện tượng TOT thường xuất hiện khi bộ não gặp khó khăn trong việc truy xuất thông tin từ bộ nhớ, mặc dù thông tin đó đã được lưu trữ trước đó. Nghiên cứu của Schwartz và al. (2006) cho rằng TOT có thể xảy ra vì bộ não gặp phải sự trì hoãn trong quá trình kết nối giữa các vùng não liên quan đến bộ nhớ và truy xuất từ vựng [3]. Có một số yếu tố chính có thể làm tăng khả năng xảy ra hiện tượng này:

1. Căng thẳng và mệt mỏi: Các nghiên cứu cho thấy rằng khi cơ thể ở trong trạng thái căng thẳng hoặc mệt mỏi, khả năng tập trung và truy xuất thông tin của bộ não bị suy giảm. Một nghiên cứu của Koriat et al. (2000) chỉ ra rằng khi đối diện với căng thẳng, khả năng nhớ và tìm từ sẽ giảm xuống, khiến người nói dễ gặp phải TOT [4]. Khi cơ thể mệt mỏi, chức năng nhận thức và khả năng xử lý thông tin của bộ não giảm đi, dẫn đến việc người nói không thể nhớ ngay một từ nào đó trong giao tiếp.

2. Độ khó của từ vựng: Những từ vựng hiếm gặp, từ chuyên ngành hoặc từ có nghĩa phức tạp thường khó được nhớ hơn so với các từ vựng thông dụng. Theo Brown và McNeill (1966), những từ ít được sử dụng hoặc từ có cấu trúc ngữ âm phức tạp có xu hướng gây ra hiện tượng TOT nhiều hơn so với các từ phổ biến [5]. Điều này có thể giải thích tại sao người ta dễ gặp TOT khi cố gắng nhớ các thuật ngữ chuyên môn hoặc từ hiếm trong các cuộc trò chuyện.

3. Sự thiếu chú ý: Khi người nói không tập trung vào câu chuyện hoặc tình huống hiện tại, khả năng nhớ và truy xuất từ vựng sẽ giảm sút. Một nghiên cứu của Hasher và Zacks (1988) cho thấy rằng sự thiếu chú ý có thể làm gián đoạn quá trình xử lý thông tin và khiến người nói không thể nhớ được từ vựng ngay lập tức [6]. Chúng ta thường gặp phải tình trạng TOT khi bị phân tâm hoặc khi não bộ không tập trung vào việc truy xuất thông tin cụ thể, do đó dẫn đến việc từ vựng không thể được nhớ ra kịp thời.

4. Tác động của tuổi tác: Các nghiên cứu cũng chỉ ra rằng người lớn tuổi có xu hướng gặp phải hiện tượng TOT nhiều hơn, chủ yếu vì sự suy giảm trong khả năng lưu trữ và truy xuất từ vựng theo thời gian. Một nghiên cứu của Burke và al. (1991) đã chỉ ra rằng sự suy giảm trí nhớ ở người già có thể làm tăng tần suất TOT, bởi vì khi tuổi tác tăng lên, khả năng duy trì và truy xuất thông tin từ bộ nhớ dài hạn sẽ bị ảnh hưởng [7]. Điều này có thể giải thích tại sao những người lớn tuổi thường xuyên gặp phải tình trạng này trong giao tiếp.

Hiện tượng TOT và sự thay đổi trong các ngữ cảnh ngôn ngữ

Một trong những yếu tố đặc biệt liên quan đến hiện tượng "Tip of the Tongue" (TOT) ở người đa ngôn ngữ là sự thay đổi giữa các ngôn ngữ. Đối với người nói nhiều ngôn ngữ, việc chuyển đổi từ ngôn ngữ này sang ngôn ngữ khác không chỉ đụng phải vấn đề lựa chọn từ ngữ mà còn yêu cầu bộ não phải điều phối và xử lý thông tin từ nhiều hệ thống ngôn ngữ khác nhau. Quá trình này phức tạp hơn rất nhiều so với người đơn ngôn ngữ, khi chỉ cần vận dụng một hệ thống ngôn ngữ duy nhất.

Khi một người chuyển từ một ngôn ngữ này sang ngôn ngữ khác, bộ não phải "đóng" và "mở" các mạng lưới ngôn ngữ khác nhau trong một thời gian ngắn. Điều này có thể gây ra sự nhầm lẫn, do não bộ đang đồng thời xử lý nhiều thông tin từ các ngôn ngữ khác nhau. Ví dụ, khi người nói cố gắng nhớ một từ trong một ngôn ngữ không sử dụng thường xuyên, bộ não có thể kích hoạt mạng ngữ nghĩa của ngôn ngữ khác, dẫn đến tình trạng khó khăn trong việc truy xuất từ vựng đúng đắn. Theo Kroll và Stewart (1994), quá trình này không chỉ đụng phải sự phân phối thông tin giữa các ngôn ngữ mà còn làm gia tăng khả năng xảy ra hiện tượng TOT khi bộ não phải điều chỉnh nhanh chóng giữa các hệ thống ngữ nghĩa và cấu trúc ngữ pháp khác nhau [8].

Quá trình chuyển đổi ngôn ngữ này đặc biệt rõ rệt khi người đa ngôn ngữ tham gia vào các cuộc trò chuyện mà có sự thay đổi ngữ cảnh nhanh chóng hoặc khi họ giao tiếp trong môi trường có nhiều ngôn ngữ đồng thời. Người đa ngôn ngữ không chỉ phải nhớ từ vựng trong các ngôn ngữ của mình mà còn phải điều hướng sự chuyển đổi linh hoạt giữa các hệ thống ngữ nghĩa và ngữ pháp của từng ngôn ngữ. Điều này đòi hỏi bộ não không chỉ làm việc để duy trì các từ vựng chính xác mà còn phải điều chỉnh các cấu trúc ngữ pháp sao cho phù hợp với từng ngữ cảnh, điều này có thể làm tăng khả năng gặp phải hiện tượng TOT trong những tình huống giao tiếp nhanh chóng và có sự chuyển ngữ.

Hiện tượng TOT không chỉ xảy ra khi người đa ngôn ngữ cố gắng tìm từ vựng trong một ngôn ngữ ít sử dụng mà còn có thể xuất hiện trong các tình huống chuyển ngữ giữa các ngôn ngữ có cấu trúc ngữ pháp rất khác biệt. Chẳng hạn, trong trường hợp chuyển từ tiếng Anh sang tiếng Nhật, người nói phải điều chỉnh cả về ngữ pháp và từ vựng, vì tiếng Nhật có một hệ thống ngữ pháp rất khác biệt so với tiếng Anh. Điều này có thể tạo ra sự nhầm lẫn trong việc truy xuất từ vựng, đặc biệt khi từ vựng trong ngôn ngữ một không hoàn toàn tương ứng với từ trong ngôn ngữ khác.

Các dấu hiệu của hiện tượng TOT

Khi gặp phải hiện tượng TOT, người nói sẽ trải qua một số dấu hiệu đặc trưng. Đầu tiên là cảm giác mơ hồ, tức là người nói biết rằng họ biết từ đó nhưng không thể gọi ra từ vựng ngay lập tức. Theo Brown và McNeill (1966), một dấu hiệu đặc trưng của TOT là người nói có thể nhớ một số đặc điểm của từ cần tìm, chẳng hạn như âm đầu, âm cuối, số âm tiết, hoặc nghĩa chung của từ đó. Tuy nhiên, mặc dù người nói có thể nhớ những chi tiết này, họ vẫn không thể phát ra từ chính xác. Điều này xảy ra vì các mối liên kết ngữ nghĩa và ngữ âm của từ vẫn chưa được "kích hoạt" đầy đủ trong bộ não. [5]

Thường thì, người gặp phải hiện tượng TOT sẽ cố gắng tìm từ thay thế hoặc mô tả từ mà họ không thể nhớ, trong một nỗ lực để tiếp tục cuộc trò chuyện. Điều này có thể khiến họ cảm thấy bối rối và mất tự tin, vì họ không thể cung cấp thông tin chính xác. Tuy nhiên, nghiên cứu của Rosenbaum và al. (2002) chỉ ra rằng mặc dù người nói có thể cảm thấy thất bại khi không nhớ ra từ, nhưng việc cố gắng mô tả từ thay thế có thể thực sự giúp đẩy nhanh quá trình truy xuất từ vựng, vì nó giúp bộ não tìm ra các kết nối ngữ nghĩa gần gũi [8].

Trong một số tình huống, người nói có thể sử dụng các từ đồng nghĩa hoặc diễn đạt lại một cách gián tiếp để tiếp tục cuộc trò chuyện. Tuy nhiên, điều này có thể làm tăng cảm giác bối rối và lo lắng, nhất là khi họ không thể nhớ ra từ chính xác, gây khó khăn trong việc duy trì sự mạch lạc của cuộc giao tiếp.

Người đa ngôn ngữ và hiện tượng “Tip of the Tongue”

Người đa ngôn ngữ, hay những người sử dụng ít nhất hai ngôn ngữ trong cuộc sống hàng ngày, thường xuyên đối mặt với hiện tượng "Tip of the Tongue" (TOT). Trong khi người chỉ nói một ngôn ngữ có thể ít gặp phải tình trạng này, thì đối với người đa ngôn ngữ, hiện tượng TOT lại trở thành một hiện tượng khá phổ biến, đặc biệt khi họ phải chuyển đổi giữa các ngôn ngữ trong giao tiếp. Việc sử dụng đồng thời nhiều ngôn ngữ khiến não bộ phải xử lý và điều phối nhiều hệ thống ngôn ngữ khác nhau, điều này đôi khi dẫn đến những sự cố tạm thời trong việc truy xuất từ vựng. Theo Kroll và Stewart (1994), "việc kích hoạt đồng thời nhiều ngôn ngữ trong não có thể gây ra sự can thiệp, làm tăng khả năng xảy ra hiện tượng TOT" [1]. Điều này giải thích tại sao người đa ngôn ngữ dễ gặp hiện tượng TOT hơn so với người chỉ sử dụng một ngôn ngữ.

Đặc điểm của người đa ngôn ngữ

Người đa ngôn ngữ có khả năng sử dụng và giao tiếp bằng hai ngôn ngữ trở lên. Họ có thể nói một hoặc nhiều ngôn ngữ một cách thành thạo, nhưng không phải lúc nào cũng duy trì khả năng truy xuất từ vựng mượt mà trong mọi tình huống. Đặc biệt, khi chuyển từ ngôn ngữ này sang ngôn ngữ khác, quá trình tìm kiếm từ vựng có thể gặp phải sự gián đoạn tạm thời, khiến họ có cảm giác như từ ngữ đang bị "kẹt lại" trong bộ nhớ mà không thể truy xuất được. Một nghiên cứu của Gollan và các cộng sự (2005) chỉ ra rằng, "người đa ngôn ngữ thường xuyên gặp phải sự chậm trễ trong việc truy xuất từ vựng do sự cạnh tranh giữa các ngôn ngữ" [2]. Điều này cho thấy sự cạnh tranh giữa các ngôn ngữ trong bộ não có thể làm chậm quá trình tìm kiếm từ, dẫn đến hiện tượng TOT.

Ngoài khả năng ngôn ngữ, người đa ngôn ngữ còn phải duy trì sự phân biệt giữa các ngữ pháp và cấu trúc của từng ngôn ngữ. Quá trình này đòi hỏi sự linh hoạt cao trong việc điều chỉnh cách sử dụng từ ngữ và cấu trúc câu, nhằm đảm bảo tính chính xác trong giao tiếp. Tuy nhiên, chính sự thay đổi giữa các ngôn ngữ cũng là yếu tố gây ra hiện tượng TOT. Khi người nói phải chuyển đổi nhanh chóng giữa các ngôn ngữ, bộ não sẽ phải "đóng" và "mở" các mạng lưới ngôn ngữ khác nhau trong một thời gian ngắn, khiến quá trình truy xuất từ vựng gặp khó khăn.

Đọc thêm:

• Chiến thuật học và phong cách học đa ngôn ngữ

• Nâng cao phản xạ cho người học trong môi trường hạn chế tiếp xúc ngoại ngữ

• Khoa học thần kinh giải thích hiện tượng mất ngôn ngữ ở người đa ngôn ngữ

Tại sao người đa ngôn ngữ dễ gặp hiện tượng TOT?

Hiện tượng TOT trong người đa ngôn ngữ không phải là ngẫu nhiên mà là kết quả của việc xử lý đồng thời nhiều ngôn ngữ. Một số lý do khiến người đa ngôn ngữ dễ gặp phải hiện tượng này hơn so với người chỉ nói một ngôn ngữ bao gồm:

1. Sự chuyển đổi ngôn ngữ liên tục: Khi người đa ngôn ngữ chuyển từ ngôn ngữ này sang ngôn ngữ khác trong giao tiếp, não bộ phải nhanh chóng điều chỉnh và tìm kiếm từ vựng tương ứng. Quá trình này đôi khi gây ra sự xung đột trong việc truy xuất từ ngữ đúng đắn. Theo nghiên cứu của Kroll và các cộng sự (2010), "việc chuyển đổi giữa các ngôn ngữ làm tăng tải trọng nhận thức và có thể làm gián đoạn quá trình truy xuất từ ngữ, dẫn đến hiện tượng TOT" [9,tr.110]. Điều này cho thấy việc chuyển đổi giữa các ngôn ngữ trong giao tiếp khiến bộ não phải xử lý thông tin phức tạp và dễ dẫn đến hiện tượng TOT.

2. Quá trình chọn lọc ngôn ngữ trong bộ não: Bộ não của người đa ngôn ngữ phải duy trì nhiều "kênh ngôn ngữ" khác nhau và phải lựa chọn từ vựng phù hợp với ngữ cảnh giao tiếp. Đôi khi, khi cần nhớ một từ trong một ngôn ngữ cụ thể, não bộ lại “truy xuất” từ trong một ngôn ngữ khác, dẫn đến hiện tượng TOT. Gollan và các cộng sự (2007) chỉ ra rằng "việc chọn lựa ngôn ngữ trong bộ não người đa ngôn ngữ là một quá trình rất phức tạp và có thể gây ra sự can thiệp, thể hiện qua hiện tượng TOT khi ngôn ngữ sai được kích hoạt" [2.tr.90]. Đây là một phản ánh của cơ chế chọn lọc ngôn ngữ phức tạp, trong đó bộ não phải quyết định ngôn ngữ nào sẽ được sử dụng và từ nào sẽ được truy xuất.

3. Tác động của ngữ cảnh giao tiếp: Ngữ cảnh giao tiếp đóng vai trò quan trọng trong việc người đa ngôn ngữ có thể truy xuất từ vựng một cách chính xác. Khi giao tiếp trong môi trường đa ngôn ngữ, chẳng hạn như trong các nhóm quốc tế hoặc môi trường công việc đa ngôn ngữ, người nói có thể gặp phải tình huống không thể nhớ ngay một từ vựng vì ngữ cảnh sử dụng không rõ ràng, hoặc bị ảnh hưởng bởi sự thiếu chính xác của từ ngữ trong ngôn ngữ khác. Marian và Spivey (2003) cho rằng "quá trình truy xuất từ vựng ở người đa ngôn ngữ bị ảnh hưởng mạnh mẽ bởi các yếu tố ngữ cảnh, và bất kỳ sự không rõ ràng nào trong ngữ cảnh có thể gây ra thất bại trong việc truy xuất từ" [10,tr.78]. Điều này cho thấy ngữ cảnh không chỉ quyết định sự thành công trong việc truy xuất từ vựng mà còn ảnh hưởng đến khả năng duy trì mạch lạc trong giao tiếp.

4. Kỹ năng ngôn ngữ không đồng đều: Người đa ngôn ngữ có thể thông thạo các ngôn ngữ ở các mức độ khác nhau. Trong trường hợp một ngôn ngữ được sử dụng ít hoặc ít được luyện tập, khả năng truy xuất từ vựng trong ngôn ngữ đó sẽ kém hơn, dễ dẫn đến hiện tượng TOT. Người nói sẽ gặp khó khăn khi cố gắng nhớ từ vựng trong ngôn ngữ ít sử dụng hoặc ít quen thuộc. Hernandez và Li (2007) chỉ ra rằng "tần suất sử dụng ngôn ngữ có ảnh hưởng trực tiếp đến mức độ dễ dàng trong việc truy xuất từ vựng, với các ngôn ngữ ít được sử dụng dẫn đến nhiều thất bại trong việc truy xuất" [11,.tr90] Điều này giải thích tại sao người đa ngôn ngữ có thể gặp khó khăn trong việc nhớ từ ngữ trong những ngôn ngữ ít sử dụng.

Cảm giác TOT khi chuyển đổi giữa các ngôn ngữ

Cảm giác TOT khi chuyển đổi giữa các ngôn ngữ đặc biệt phổ biến và dễ nhận thấy ở người đa ngôn ngữ. Khi phải nói hoặc nghĩ về một từ trong ngôn ngữ khác, não bộ sẽ phải kích hoạt các mạng lưới ngôn ngữ tương ứng. Tuy nhiên, quá trình này không phải lúc nào cũng hoàn hảo. Dưới đây là một số tình huống thường gặp:

1. Chuyển từ ngôn ngữ mẹ đẻ sang ngôn ngữ thứ hai: Trong khi ngôn ngữ mẹ đẻ thường chiếm ưu thế trong bộ não của người đa ngôn ngữ, việc chuyển sang một ngôn ngữ thứ hai đôi khi sẽ làm chậm quá trình truy xuất từ vựng. Nếu ngôn ngữ thứ hai được sử dụng ít hơn, bộ não sẽ gặp khó khăn trong việc "kích hoạt" từ vựng chính xác, dẫn đến tình trạng TOT.

2. Sử dụng từ ngữ trong ngữ cảnh không phù hợp: Đôi khi, trong khi chuyển từ ngôn ngữ này sang ngôn ngữ khác, người đa ngôn ngữ có thể sử dụng từ vựng của ngôn ngữ này khi nói trong ngữ cảnh của ngôn ngữ kia. Điều này gây ra hiện tượng lẫn lộn từ vựng và đôi khi làm cho người nói không thể nhớ ra từ đúng khi họ cần nó.

Cơ chế thần kinh của hiện tượng TOT

Hiện tượng "Tip of the Tongue" (TOT) ở người đa ngôn ngữ không chỉ liên quan đến các yếu tố ngôn ngữ mà còn phản ánh các cơ chế thần kinh phức tạp trong bộ não. Để hiểu rõ hơn về hiện tượng này, chúng ta cần khám phá các quá trình thần kinh và các vùng não có liên quan đến việc nhớ và truy xuất từ vựng. Đặc biệt, việc sử dụng nhiều ngôn ngữ cùng một lúc tạo ra những tác động đáng chú ý lên các cơ chế này, làm gia tăng khả năng xảy ra hiện tượng TOT trong người đa ngôn ngữ.

1. Các vùng não liên quan đến việc nhớ và truy xuất từ vựng

Bộ não của con người xử lý ngôn ngữ thông qua một mạng lưới các vùng đặc biệt, mỗi vùng có nhiệm vụ riêng biệt trong quá trình hiểu và sản xuất ngôn ngữ. Hai vùng quan trọng nhất trong việc xử lý ngôn ngữ là vùng Broca và vùng Wernicke.

• Vùng Broca: Nằm ở bán cầu trái, vùng Broca có vai trò quan trọng trong việc sản xuất ngôn ngữ và tạo ra lời nói. Nó giúp điều khiển các cơ chế cơ học trong việc phát âm và xây dựng câu, đồng thời phối hợp các cơ chế nhận thức để tổ chức ý tưởng thành các câu có nghĩa. Trong trường hợp người đa ngôn ngữ, vùng Broca sẽ tham gia vào việc lựa chọn ngôn ngữ và duy trì tính nhất quán khi sử dụng các ngôn ngữ khác nhau.

• Vùng Wernicke: Nằm ở phía sau của thùy thái dương (temporal lobe), vùng Wernicke liên quan đến việc hiểu ngôn ngữ và nhận diện từ vựng. Khi gặp hiện tượng TOT, có thể có sự thiếu sót trong việc truy xuất từ vựng từ bộ nhớ ngữ nghĩa tại vùng Wernicke, khiến người nói không thể gọi ra từ chính xác dù họ biết nghĩa của nó.

Các vùng khác trong não cũng có sự tham gia vào quá trình này, như vùng hải mã (hippocampus) – nơi lưu trữ và điều phối ký ức dài hạn, và vùng não thùy trán (frontal lobe) – nơi thực hiện các chức năng nhận thức cao cấp như kiểm soát hành vi và ra quyết định.

2. Cơ chế của người đa ngôn ngữ khi gặp TOT

Khi người đa ngôn ngữ gặp hiện tượng TOT, cơ chế thần kinh của họ sẽ phức tạp hơn so với người đơn ngôn ngữ. Bộ não của người đa ngôn ngữ phải đồng thời điều khiển và quản lý nhiều hệ thống ngôn ngữ khác nhau. Quá trình này liên quan đến sự hoạt động của các mạng lưới ngôn ngữ chồng chéo, với mỗi ngôn ngữ có một mạng lưới riêng biệt trong bộ não. Điều này tạo ra sự xung đột đôi khi xảy ra giữa các ngôn ngữ, dẫn đến tình trạng mất khả năng truy xuất từ vựng trong ngôn ngữ cần thiết.

• Xung đột ngôn ngữ: Khi người đa ngôn ngữ chuyển từ ngôn ngữ này sang ngôn ngữ khác, có thể xảy ra sự "lấn át" từ ngôn ngữ đang được sử dụng, gây khó khăn trong việc truy xuất từ ngữ từ ngôn ngữ khác. Các mạng lưới ngôn ngữ khác nhau trong não có thể can thiệp vào nhau, khiến quá trình truy xuất từ bị trì hoãn hoặc không chính xác. Điều này lý giải tại sao người đa ngôn ngữ có thể gặp phải TOT khi chuyển từ ngôn ngữ này sang ngôn ngữ khác trong giao tiếp.

• Định vị từ ngữ trong bộ nhớ: Trong khi người đơn ngôn ngữ chỉ phải truy xuất từ vựng từ một hệ thống ngữ nghĩa duy nhất, người đa ngôn ngữ lại phải chọn lọc từ vựng từ nhiều hệ thống ngữ nghĩa khác nhau. Bộ não sẽ phải thực hiện một quá trình phức tạp để phân biệt giữa các từ vựng trong các ngôn ngữ khác nhau và xác định ngữ nghĩa chính xác. Quá trình này có thể bị gián đoạn khi bộ não gặp khó khăn trong việc truy xuất từ cần thiết trong một ngữ cảnh cụ thể.

• Chuyển đổi ngữ pháp và cấu trúc câu: Ngoài việc truy xuất từ vựng, người đa ngôn ngữ còn phải chuyển đổi giữa các cấu trúc ngữ pháp khác nhau. Mỗi ngôn ngữ có những quy tắc ngữ pháp riêng biệt, và khi chuyển đổi giữa chúng, não bộ cần phải điều chỉnh lại cách sử dụng từ và cấu trúc câu để duy trì tính logic và mạch lạc của lời nói. Quá trình này càng phức tạp hơn khi người nói gặp phải những từ khó nhớ hoặc không thể tìm thấy trong một ngôn ngữ cụ thể.

3. Ảnh hưởng của sự chuyển đổi ngôn ngữ đến quá trình nhớ từ

Sự chuyển đổi ngôn ngữ trong giao tiếp đa ngôn ngữ có thể gây ra một số tác động tiêu cực đối với quá trình nhớ và truy xuất từ vựng. Quá trình này không chỉ liên quan đến việc tìm ra từ trong bộ nhớ, mà còn bao gồm việc kích hoạt các hệ thống thần kinh khác nhau trong bộ não để xử lý ngữ pháp, âm thanh, và nghĩa của từ.

• Sự can thiệp giữa các ngôn ngữ: Khi người đa ngôn ngữ chuyển đổi giữa các ngôn ngữ, sự can thiệp giữa các ngôn ngữ có thể dẫn đến sự trì hoãn trong việc truy xuất từ. Bộ não phải tìm ra cách chọn lọc từ ngữ từ một trong các ngôn ngữ, trong khi các mạng ngôn ngữ khác vẫn đang hoạt động và có thể tạo ra sự xung đột, khiến từ vựng không được gọi ra kịp thời.

• Tầm quan trọng của ngữ cảnh trong quá trình truy xuất từ: Một yếu tố quan trọng khi người đa ngôn ngữ gặp hiện tượng TOT là ngữ cảnh giao tiếp. Bộ não cần phải nhận diện ngữ cảnh cụ thể để xác định ngôn ngữ nào sẽ được sử dụng. Khi ngữ cảnh không rõ ràng hoặc có sự thay đổi nhanh chóng giữa các ngôn ngữ, quá trình truy xuất từ có thể bị gián đoạn hoặc gặp khó khăn, dẫn đến hiện tượng TOT.

4. Xử lý và dự đoán từ trong bộ não

Bộ não có khả năng xử lý và dự đoán từ trong một ngữ cảnh cụ thể thông qua các cơ chế học tập và trí nhớ. Khi gặp hiện tượng TOT, não bộ có thể dự đoán từ dựa trên các đặc điểm như âm đầu, số lượng âm tiết, hoặc các từ đồng nghĩa gần gũi. Tuy nhiên, nếu dự đoán không chính xác hoặc không tìm thấy từ phù hợp, người nói sẽ cảm thấy bế tắc và không thể nhớ ra từ chính xác.

Tham khảo thêm:

• Cách cải thiện sự đồng bộ giữa hai bán cầu não cho người học đa ngôn ngữ

• Noam Chomsky và cách mạng lý thuyết ngôn ngữ học

Giải pháp và cách xử lý hiện tượng TOT ở người đa ngôn ngữ

Mặc dù hiện tượng "Tip of the Tongue" (TOT) là một phần tự nhiên của quá trình sử dụng ngôn ngữ, đặc biệt là trong môi trường đa ngôn ngữ, nó có thể gây khó khăn và cảm giác bất an trong giao tiếp. Tuy nhiên, các nhà nghiên cứu và chuyên gia ngôn ngữ học đã phát triển một số phương pháp và chiến lược để giúp người đa ngôn ngữ giảm thiểu tần suất và mức độ của hiện tượng này. Dưới đây là những giải pháp khả thi giúp người đa ngôn ngữ đối phó hiệu quả với TOT và duy trì khả năng giao tiếp mượt mà.

1. Tăng cường sự luyện tập ngôn ngữ thường xuyên

Một trong những cách hiệu quả nhất để giảm thiểu hiện tượng TOT là tăng cường luyện tập ngôn ngữ, đặc biệt là trong các ngôn ngữ ít sử dụng. Việc luyện tập liên tục sẽ giúp củng cố trí nhớ và tạo điều kiện cho bộ não dễ dàng truy xuất từ vựng khi cần thiết.

• Đọc sách và xem phim bằng các ngôn ngữ khác nhau: Để cải thiện khả năng truy xuất từ vựng, người đa ngôn ngữ có thể đọc sách, xem phim, và tham gia vào các hoạt động nghe nói thường xuyên bằng các ngôn ngữ mà họ sử dụng. Những hoạt động này không chỉ giúp củng cố từ vựng mà còn giúp người nói cải thiện khả năng hiểu ngữ cảnh và cấu trúc ngôn ngữ, từ đó giảm khả năng gặp phải TOT.

• Tập trung vào các chủ đề quen thuộc: Luyện tập ngôn ngữ trong những chủ đề quen thuộc, nơi người nói cảm thấy thoải mái và tự tin, có thể giúp giảm thiểu tình trạng TOT. Khi sử dụng từ ngữ trong các tình huống mà người nói đã quen thuộc, khả năng truy xuất từ sẽ dễ dàng và nhanh chóng hơn.

2. Thực hành "tạm ngừng" và tiếp cận từ vựng theo cách khác

Khi người đa ngôn ngữ gặp phải hiện tượng TOT, một chiến lược đơn giản nhưng hiệu quả là "tạm ngừng" và chuyển sang một phương pháp tiếp cận khác, thay vì cố gắng tìm ra từ một cách trực tiếp. Việc tạm dừng và thay đổi cách tiếp cận có thể giúp bộ não có thời gian để tổ chức lại thông tin và tìm kiếm từ một cách hiệu quả hơn.

• Sử dụng từ đồng nghĩa hoặc mô tả: Nếu không thể nhớ ra từ chính xác, một cách tiếp cận hữu ích là sử dụng từ đồng nghĩa hoặc mô tả từ mà người nói đang tìm kiếm. Cách này không chỉ giúp tiếp tục cuộc trò chuyện mà còn tạo điều kiện cho bộ não có thêm thời gian để tìm ra từ cần thiết.

• Tìm kiếm trong ngữ cảnh: Một cách khác để đối phó với hiện tượng TOT là tìm kiếm từ cần nhớ trong ngữ cảnh giao tiếp. Cố gắng nhớ lại các chi tiết liên quan đến từ đó, chẳng hạn như chủ đề, cảm xúc hoặc tình huống trong đó từ đó được sử dụng, có thể giúp người nói dễ dàng nhớ ra từ vựng bị "lãng quên".

3. Duy trì sự tự tin và kiên nhẫn

Khi gặp phải hiện tượng TOT, cảm giác bối rối và thất vọng là rất dễ hiểu, đặc biệt khi người đa ngôn ngữ cảm thấy họ phải giao tiếp một cách hoàn hảo. Tuy nhiên, sự tự tin và kiên nhẫn là yếu tố quan trọng giúp vượt qua hiện tượng này một cách hiệu quả.

• Giảm bớt áp lực: Người đa ngôn ngữ nên học cách giảm bớt áp lực trong giao tiếp. Việc cho phép bản thân có thời gian để suy nghĩ và không cảm thấy xấu hổ khi gặp phải TOT sẽ giúp giảm bớt căng thẳng và tăng khả năng truy xuất từ vựng. Một tâm lý thoải mái sẽ giúp người nói duy trì khả năng tập trung và tránh rơi vào vòng lặp bế tắc khi không thể nhớ từ.

• Chấp nhận sự không hoàn hảo: Quan trọng hơn, người đa ngôn ngữ nên chấp nhận rằng không phải lúc nào họ cũng có thể truy xuất từ vựng ngay lập tức. Việc cho phép mình không phải hoàn hảo trong giao tiếp sẽ giúp giảm bớt lo lắng và cải thiện khả năng giao tiếp lâu dài.

4. Tăng cường khả năng "code-switching" hiệu quả

"Code-switching", tức là việc chuyển đổi giữa các ngôn ngữ trong một cuộc trò chuyện, là một khả năng quan trọng của người đa ngôn ngữ. Tuy nhiên, chuyển đổi ngôn ngữ một cách mượt mà đòi hỏi sự luyện tập và khả năng điều phối tốt giữa các hệ thống ngôn ngữ trong bộ não.

• Chủ động sử dụng ngôn ngữ một cách linh hoạt: Người đa ngôn ngữ có thể tăng cường khả năng "code-switching" bằng cách chủ động sử dụng nhiều ngôn ngữ trong các tình huống khác nhau. Việc thực hành chuyển đổi giữa các ngôn ngữ sẽ giúp bộ não quen với quá trình này và cải thiện khả năng truy xuất từ khi cần thiết.

• Thực hành trong môi trường giao tiếp đa ngôn ngữ: Để cải thiện kỹ năng "code-switching", người đa ngôn ngữ nên tham gia vào các cuộc trò chuyện hoặc nhóm thảo luận với những người sử dụng các ngôn ngữ khác nhau. Môi trường giao tiếp đa ngôn ngữ sẽ tạo điều kiện cho bộ não thực hành và cải thiện khả năng chuyển đổi nhanh chóng giữa các ngôn ngữ, từ đó giảm thiểu hiện tượng TOT.

5. Sử dụng công nghệ hỗ trợ

Công nghệ hiện đại có thể là một công cụ hữu ích để người đa ngôn ngữ cải thiện khả năng nhớ và truy xuất từ vựng. Các ứng dụng học ngôn ngữ và công cụ hỗ trợ trí tuệ nhân tạo có thể giúp người học luyện tập và củng cố từ vựng.

• Ứng dụng học ngôn ngữ: Các ứng dụng như Duolingo, Memrise hay Anki giúp người đa ngôn ngữ luyện tập từ vựng và ngữ pháp qua các bài tập và trò chơi, từ đó tăng cường khả năng nhớ từ trong ngữ cảnh thực tế.

• Công cụ nhận diện giọng nói: Các công cụ nhận diện giọng nói như Google Translate và Siri có thể hỗ trợ người đa ngôn ngữ trong việc tìm kiếm và truy xuất từ vựng nhanh chóng khi gặp phải hiện tượng TOT.

6. Các nghiên cứu tương lai cần thực hiện

Mặc dù đã có nhiều nghiên cứu về hiện tượng TOT trong người đa ngôn ngữ, nhưng vẫn còn nhiều khía cạnh chưa được khám phá. Các nghiên cứu trong tương lai có thể tập trung vào:

• Nghiên cứu về tác động của độ tuổi và thời gian học ngôn ngữ đến hiện tượng TOT: Các nghiên cứu có thể tìm hiểu sâu hơn về cách độ tuổi và thời gian học ngôn ngữ ảnh hưởng đến khả năng truy xuất từ vựng của người đa ngôn ngữ.

• Ứng dụng của công nghệ trong việc giảm thiểu TOT: Việc phát triển các công cụ và phần mềm hỗ trợ trí tuệ nhân tạo trong việc giúp người đa ngôn ngữ truy xuất từ vựng có thể là một hướng đi tiềm năng.

Kết luận

Hiện tượng "Tip of the Tongue" (TOT) là một trải nghiệm quen thuộc đối với tất cả chúng ta, đặc biệt là đối với người đa ngôn ngữ. Mặc dù việc quên tạm thời một từ vựng có thể gây khó khăn trong giao tiếp, nhưng đây là một phần tự nhiên trong quá trình xử lý ngôn ngữ của bộ não. Đối với người sử dụng nhiều ngôn ngữ, sự phức tạp của việc chuyển đổi giữa các ngôn ngữ khác nhau có thể tạo ra những rào cản trong việc truy xuất từ vựng chính xác, từ đó dẫn đến hiện tượng TOT.

Qua việc nghiên cứu cơ chế thần kinh và các yếu tố ảnh hưởng đến TOT, chúng ta đã hiểu rõ hơn về cách bộ não xử lý và điều phối thông tin ngôn ngữ trong một môi trường đa ngôn ngữ. Các vùng não như vùng Broca và Wernicke, cùng với các quá trình thần kinh liên quan đến việc chuyển đổi ngôn ngữ, đều đóng vai trò quan trọng trong việc giải thích hiện tượng này.

Dù hiện tượng TOT là không thể tránh khỏi, nhưng người đa ngôn ngữ có thể giảm thiểu tần suất và mức độ của nó thông qua các chiến lược như luyện tập ngôn ngữ thường xuyên, áp dụng các phương pháp tiếp cận từ vựng linh hoạt và duy trì sự tự tin trong giao tiếp. Việc sử dụng công nghệ hỗ trợ và nghiên cứu tiếp tục sẽ góp phần giúp chúng ta hiểu rõ hơn về hiện tượng này và tìm ra những giải pháp hiệu quả hơn.

Nếu người học đang tìm kiếm một lộ trình học tập hiệu quả để nâng cao kỹ năng ngôn ngữ và đạt kết quả cao trong các kỳ thi quốc tế, ZIM Academy mang đến giải pháp phù hợp. Với đội ngũ giảng viên chuyên môn cao, tài liệu giảng dạy cập nhật và phương pháp học tập cá nhân hóa, người học có thể tối ưu hóa quá trình rèn luyện. Liên hệ ngay hotline 1900-2833 nhánh số 1 hoặc truy cập website để được tư vấn chi tiết.