Kỹ năng đọc hiểu là một trong ba thành tố chủ đạo trong bài thi IELTS Reading (đọc hiểu, ngôn ngữ và kỹ năng làm bài). Để hoàn thành các nhiệm vụ trong đề thi, thí sinh thường xuyên phải thực hiện các thao tác kết nối và xử lý thông tin hiện và ẩn trong bài đọc, tương ứng với yêu cầu đề bài. Bài viết dưới đây sẽ giới thiệu chi tiết khái niệm đọc hiểu, nêu rõ các cấp độ đọc hiểu mà người đọc gặp phải khi xử lý thông tin và dấu hiệu nhận biết của từng cấp độ nhằm cung cấp cho người đọc góc nhìn tổng quan về đọc hiểu, từ đó định hướng người đọc ứng dụng và các IELTS Reading Tips để giải quyết các dạng câu hỏi.
Định nghĩa đọc hiểu (Reading Comprehension Definition)
Đọc hiểu (Reading comprehension) là khả năng xử lý thông tin trong văn bản, hiểu được ý nghĩa mà tác giả đang cố gắng truyền đạt – cả bằng văn bản và ẩn ý – và đưa ra các suy luận dựa trên kiến thức được đề cập trước đó. Kỹ năng đọc hiểu bao gồm nhiều yếu tố khác nhau. Các kỹ năng nhận thức của người đọc, chẳng hạn như xử lý hình ảnh, tốc độ xử lý thông tin cũng như các kỹ năng logic và lập luận, đều có thể ảnh hưởng đến khả năng hiểu văn bản của người đọc.
Những kiến thức sẵn có, khả năng hiểu và xử lý ngôn ngữ được dùng trong văn bản, khả năng suy luận cũng sẽ đóng một vai trò quan trọng. Đọc hiểu cũng bao gồm việc hiểu văn bản và kiến thức từ vựng, người đọc cần biết ý nghĩa của từng từ và khái quát được toàn bộ nội dung để có thể đưa ra suy luận và hiểu được ẩn ý trong văn bản.
Các cấp độ đọc hiểu (Reading comprehension levels) và các IELTS Reading Tips
Là mức độ đọc hiểu của người đọc đối với nội dung văn bản, bao gồm: cách hiểu và xử lý thông tin, giải thích và suy luận chúng. Việc đọc hiểu văn bản theo các cấp độ giúp người đọc được các tầng lớp ý nghĩa, từ đó nắm rõ kiến thức, chủ đề mà tác giả đưa ra trong bài đọc.
Theo nghiên cứu từ Mt. San Antonio College, có 4 cấp độ đọc hiểu:
Cấp độ 1 – Nghĩa đen (Literal level)
Khi người học đọc hiểu ở cấp độ này, họ có thể nhớ/lặp lại những thông tin trong văn bản. Người đọc có thể xác định nhanh vị trí thông tin và/hoặc nhớ lại thông tin liên quan được nêu trong câu hỏi. Với những câu hỏi ở cấp độ 1, đáp án sẽ xuất hiện trực tiếp trong bài đọc.
Ở cấp độ 1, người đọc có thể tìm được các loại thông tin sau:
Câu hay ý có thể là ý chính trong đoạn được nêu (a statement or sentence that best indicates the main idea of the selection)
Những kiến thức hoặc số liệu được đưa ra. (directly-stated facts )
Ví dụ: số liệu, sự kiện,…
Chi tiết quan trọng như từ khoá, các cụm từ, câu liên quan được trình bày rõ ràng liên quan đến câu hỏi (key words, phrases or sentences that explicitly state important information)
Ý kiến trực tiếp được đưa ra (directly-stated opinions)
Ví dụ:
Cambridge 14, Test 1, Reading Passage 2
Phân tích ví dụ:
Yêu cầu đề bài: Hoàn thành đoạn tóm tắt dưới đây. Điền một từ duy nhất từ đoạn văn trên cho mỗi câu trả lời.
Kế hoạch chia sẻ xe đạp đầu tiên là ý tưởng của nhóm người Hà Lan Provo. Những người thuộc nhóm này là (23)……
Phân tích đáp án
IELTS Reading Tips xác định keywords: “first bike-sharing scheme” và “Dutch group Provo”. Sau khi đọc văn bản ta tìm được dẫn chứng phù hợp.
Dẫn chứng: “Provo, the organization that came up with the idea, was a group of Dutch activists who wanted to change society”
Lược dịch: Provo, tổ chức lên ý tưởng này là một nhóm các nhà hoạt động người Hà Lan, những người muốn thay đổi xã hội
Ở đây ta cần điền một Danh từ (Noun) và đáp án cần giải thích rõ xem những người thuộc nhóm này là ai. Trong bài đọc có trực tiếp đề cập họ là nhóm các nhà hoạt động người Hà Lan. Mà trong đáp án đã có thông tin họ là nhóm người Hà Lan Provo, vậy đáp án là: nhà hoạt động – activists. Thông tin trực tiếp được đề cập trong bài đọc, không cần suy luận nên thông tin thuộc cấp độ 1 – Nghĩa đen, thuộc dạng: directed-stated facts (sự thật được trình bày trực tiếp).
=> Đáp án: activists
Cấp độ 2 – Suy luận (Inferential level)
Ở cấp độ suy luận, người đọc có thể giải thích ý nghĩa sâu của văn bản: ý được suy luận ra từ những thông tin thuộc cấp độ 1 trong bài đọc. Những câu hỏi thuộc cấp độ 2 thường không có thông tin trực tiếp được đề cập trong bài đọc, đòi hỏi người đọc phải tự tìm các dẫn chứng liên quan và suy luận ra đáp án.
Người đọc sử dụng thông tin được nêu trong văn bản làm manh mối để xác định những gì không được nêu, nhưng được ngụ ý. IELTS Reading Tips: những loại thông tin mà người học cần tìm và trả lời bao gồm:
Xác định các mối quan hệ tiềm ẩn (implicit relations) – các mối quan hệ không được nêu trực tiếp- như nguyên nhân và kết quả, mối quan hệ theo trình tự thời gian, so sánh, phân loại và khái quát
Dự đoán các kết quả (predict outcomes) hoặc hành động có thể xảy ra trong tương lai
Suy luận ẩn ý của tác giả (inferring an author’s unstated meaning) bằng cách đưa ra kết luận dựa trên các dữ kiện, sự kiện, hình ảnh, quy luật hoặc ký hiệu cụ thể có trong bài đọc
Xác định các lý do không được đề cập (unstated reasons) cho các hành động hoặc niềm tin dựa trên thông tin được nêu rõ ràng.
Ngoài ra, người học có thể tham khảo thêm bài viết: Kỹ năng Reading between the lines và ứng dụng trong IELTS Reading dạng Multiple Choice
Ví dụ:
The growth of bike-sharing schemes around the world
Phân tích ví dụ
Yêu cầu đề bài: Chọn ra 2 đáp án được nhắc đến trong bài đọc về kế hoạch chia sẻ xe đạp ở Amsterdam năm 1999.
A. Kế hoạch này ban đầu bị phản đối bởi cơ quan chính phủ
B. Kế hoạch thất bại do đối tác của nó rút sự ủng hộ
C. Kế hoạch nhắm đến việc trở nên thành công hơn kế hoạch Copenhagen
D. Kế hoạch đã được thực hiện hoá nhờ sự thay đổi trong thái độ của mọi người
E. Kế hoạch đã thu hút sự quan tâm từ các nhà thiết kế xe đạp khác nhau
Phân tích thông tin cần tìm: Sau khi đọc kỹ văn bản, IELTS Reading Tips: xác định thông tin trong đáp án sẽ thuộc cấp độ 2 – suy luận vì không thể tìm được đáp án trực tiếp đề cập trong bài mà chỉ có các thông tin liên quan đến “Amsterdam bike sharing scheme in 1999”, từ đó kết nối các manh mối liên quan đến đáp án và suy luận ra câu trả lời.
Phân tích đáp án
A – Dẫn chứng trong bài: “After setting up the Danish system, Schimmelpennink decided to try his luck again in the Netherlands – and this time he succeeded in arousing the interest of the Dutch Ministry of Transport”.
Lược dịch: “Sau khi thiết lập hệ thống của Đan Mạch, Schimmelpennink quyết định thử vận may một lần nữa ở Hà Lan – và lần này ông đã thành công trong việc khơi dậy sự quan tâm của Bộ Giao thông Vận tải Hà Lan”.
=> Dẫn chứng nêu ra kế hoạch chia sẻ xe đạp đã được chính phủ chấp thuận sau lần thất bại trước. Tuy nhiên mệnh đề đang hỏi về “bike-sharing scheme 1999” và kế hoạch thất bại lần trước là dự án khác, còn kế hoạch này đã được chính phủ chấp thuận ngay lần đầu => Đáp án A là sai
B – Dẫn chứng trong bài: “‘But the biggest blow came when Postbank decided to abolish the chip card, because it wasn’t profitable. That chip card was pivotal to the system’.To continue the project we would have needed to set up another system, but the business partner had lost interest.”
Lược dịch: Postbank quyết định huỷ bỏ thẻ chip vì nó không đem lại lợi nhuận. Để tiếp tục dự án chúng ta cần phải thiết lập một hệ thống khác, nhưng đối tác kinh doanh đã không còn hứng thú nữa.
=> Trong bài đọc, không có câu nào trực tiếp nêu ra thông tin kế hoạch này thất bại khi đối tác rút sự ủng hộ. Tuy nhiên, sau khi phân tích những dẫn chứng trên, người đọc có thể suy luận ra rằng việc Postbank quyết định huỷ thẻ chip, cái mà thiết yếu đối với hệ thống. Để tiếp tục dự án thì cần thiết lập một hệ thống khác, tuy nhiên đối tác kinh doanh đã không còn hứng thú với kế hoạch.
IELTS Reading Tips: Nếu đối tác không còn hứng thú tham gia kế hoạch nữa thì cũng không thể thiết lập được hệ thống khác, và nếu không thiết lập được hệ thống khác thì dự án không thể tiếp tục. Nói cách khác, dự án này này đã thất bại do đối tác rút sự ủng hộ của mình.
=> Câu hỏi này thuộc cấp độ 2 Suy luận, người đọc cần suy luận và xác định các lý do không được đề cập trực tiếp trong bài.
C – Thông tin về đáp án không được đề cập đến trong bài => Đáp án C sai
D – Dẫn chứng: “People had become more environmentally conscious, and the Danish experiment had proved that bike-sharing was a real possibility.”
Lược dịch: Mọi người đã trở nên có ý thức hơn về môi trường và thí nghiệm của Đan Mạch đã chứng minh rằng chia sẻ xe đạp là một khả năng thực sự có thể xảy ra. “
=> Từ dẫn chứng ta có thể suy luận ra: chính việc mọi người đã trở nên có ý thức hơn về môi trường nên kế hoạch chia sẻ xe đạp này có thể xảy ra, đồng nghĩa với kế hoạch đã được thực hiện hoá nhờ sự thay đổi trong thái độ của mọi người. => Đáp án D đúng.
E – Thông tin về đáp án không được đề cập đến trong bài => Đáp án E sai
Cấp độ 3 – Đánh giá (Evaluative level)
Ở cấp độ này, người đọc đang hiểu các ý tưởng và/hoặc thông tin đủ tốt để phân tích và đánh giá chúng theo lập trường của mình. Ngoài ra, người đọc cũng có thể giải thích và tìm được dẫn chứng thuyết phục để chứng minh suy luận của mình là đúng, có thể biện minh cho một lập trường. Những đánh giá mà người học có thể đưa ra bao gồm:
Đánh giá thông tin mà tác giả sử dụng để hỗ trợ kết luận (judge the information used by the author to support a conclusion) có chính xác và/hoặc đáng tin cậy hay không và giải thích lý do tại sao bạn tin rằng điều này là như vậy
Đánh giá giữa các kết luận (evaluate between conclusions) dựa trên sự kiện và những kết luận dựa trên ý kiến và chứng minh lý do tại sao bạn tin rằng điều này là như vậy
Quyết định lập trường về các vấn đề và tình huống (decide on a stance on issues and situations): tranh luận/chứng minh/biện minh tại sao lập trường của bạn là đúng
Ví dụ:
Case Study: Tourism New Zealand website
Phân tích ví dụ:
Yêu cầu đề bài: Các nhận định sau đây có đồng ý với những thông tin đã được nêu trong bài đọc không? Điền Đúng/Sai/Không được đề cập vào câu trả lời thích hợp
Theo như bản nghiên cứu, 26% sự hài lòng của khách du lịch liên quan đến chỗ ở của họ.
Phân tích dạng thông tin:
Trong câu hỏi này, đề bài yêu cầu người đọc xác định xem ý kiến đúng/sai/không được đề cập, yêu cầu khả năng đánh giá thông tin đúng/sai. Đây là dạng thuộc cấp độ 3 – Đánh giá: quyết định lập trường về các tình huống và chứng minh/giải thích vì sự lựa chọn của mình dựa vào các thông tin liên quan đề cập trong bài.
Phân tích đáp án:
FALSE
Giải thích: Trong bài có dẫn chứng ‘While transport and accommodation account for the remaining 26%’, nhưng trong mệnh đề lại nói là chỉ accommodation chịu trách nhiệm cho 26% này, như thế là không đúng vì con số 26% đề cập đến những du khách nói rằng họ hài lòng với phương tiện di chuyển hoặc chỗ ở của họ. Tỷ lệ phần trăm này KHÔNG chỉ đề cập đến chỗ ở, vì vậy không thể nói rằng 26% sự hài lòng của du khách chỉ liên quan đến chỗ ở của họ – một số tỷ lệ này sẽ liên quan đến phương tiện đi lại nữa.
Cấp độ 4 – Nhận thức (Appreciation level)
Ở cấp độ 4, IELTS Reading Tips: người đọc cần đánh giá thông tin dựa trên quan điểm của người khác, cụ thể là tác giả. Người đọc được yêu cầu có thể hiểu được quan điểm, mục đích, giọng điệu,v.v. của tác giả dựa trên các manh mối trong văn bản. Điều này có thể được áp dụng để xác định mục đích, thông điệp của tác giả cho toàn bộ văn bản hoặc các phần của văn bản, có thể là một tuyên bố, trích dẫn, lý do, ví dụ, kịch bản mà tác giả đồng tình nhưng không trực tiếp nêu trong văn bản.
Ở cấp độ này, người đọc có thể đưa ra kết luận về:
Động cơ hoặc mục đích của tác giả khi viết một đoạn văn dựa trên bằng chứng đã nêu. (the author’s motivation or purpose)
Tác giả đồng tình/không đồng tình (the author agree or disagree) với quan điểm này hay không
Tại sao tác giả đưa vào một số khẳng định, trích dẫn, lý do (why the author included certain statements, quotes, reasons) và thông điệp ẩn đằng sau những điều này là gì.
Giọng điệu của tác giả (author’s tone) dựa vào bài đọc
Ví dụ:
Artificial artists
Phân tích ví dụ
Yêu cầu đề bài:
Lược dịch: Tác giả đang gợi ý điều gì về những tác phẩm được sản xuất bởi máy tính trong đoạn đầu tiên?
A. Sự chấp nhận của mọi người đối với chúng có thể khác nhau đáng kể
B. Có rất nhiều tiến bộ đã đạt được trong lĩnh vực này.
C. Họ có nhiều thành công trong một số thể loại nghệ thuật hơn là những thể loại khác.
D. Những tiến bộ này không quá quan trọng như công chúng tin rằng.
Phân tích thông tin cần tìm:
Những thông tin mà người đọc cần tìm và xác định liên quan đến góc nhìn/thái độ/giọng điệu/ý kiến của tác giả đều thuộc cấp độ 4. Ở đây, người đọc cần lý giải rằng tác giả đang muốn ám chỉ điều gì khi nhắc tới các tác phẩm nghệ thuật được làm bởi máy tính trong đoạn văn đầu tiên.
Phân tích đáp án đúng:
Dẫn chứng: Trong cả đoạn văn này, tác giả đang giới thiệu “The Painting Fool” – một trong nhiều chương trình máy tính sở hữu tài năng sáng tạo. Tác giả cũng đưa ra các ví dụ/dẫn chứng cụ thể cho việc này: Bản nhạc cổ điển được soạn bởi trí tuệ nhân tạo được khán giả tung hô, những tác phẩm nghệ thuật được vẽ bởi máy tính được bán với giá nghìn đô, treo ở các triển lãm danh giá. Phần mềm tạo ra nghệ thuật mà ngay cả nhà lập trình cũng không tưởng tượng tới.
IELTS Reading Tips: Sau khi tổng hợp được nội dung thông tin và lý do đề cập đến chúng của tác giả trong đoạn một, người đọc sẽ tổng hợp đánh giá xem vì sao tác giả lại đề cập tới chúng, và muốn truyền tải thông điệp gì tới người đọc.
Ở đây, sau khi phân tích và dùng phương pháp loại trừ (đáp án A,C,D không có đủ thông tin và dẫn chứng rõ ràng để chứng minh cho lập luận này), đáp án B sẽ phù hợp. Tất cả những ví dụ tác giả đưa nhằm chứng minh các thành tựu mà phần mềm máy tính đã đạt được trong lĩnh vực nghệ thuật, được công chúng đón nhận. Chứng tỏ nó đã đạt được nhiều tiến bộ trong lĩnh vực này. => B
Tổng kết
Bài viết trên đã giới thiệu 4 cấp độ đọc hiểu, dấu hiệu nhận biết của chúng và ứng dụng của chúng trong IELTS Reading, tác giả hi vọng người học sẽ áp dụng được IELTS Reading Tips và đạt được kết quả mong muốn. Ngoài ra, người học còn có thể tham khảo thêm các đầu sách của ZIM chuyên sâu về kỹ năng làm dạng bài Reading dưới đây do đội ngũ giáo viên chuyên môn trình độ cao 8.5-9.0 biên soạn để bổ trợ thêm trong quá trình học.
IELTS Reading Strategies – I.S.E.A
IELTS Reading Techniques – Skimming and Scanning
Vũ Linh Chi
Bình luận - Hỏi đáp