Từ nhận thức của mỗi người đi đến lựa chọn cách học ngoại ngữ hiệu quả (Phần 3)

Các nghiên cứu khoa học đã chỉ ra rằng, mỗi người có một kiểu nhận thức khác nhau, một cách suy nghĩ khác nhau, và tương ứng với đó là các chiến thuật học ngôn ngữ phù hợp (Oxford, 1990). Loạt bài viết “Từ nhận thức của mỗi người đi đến lựa chọn cách học ngoại ngữ hiệu quả” sẽ giúp người đọc hiểu được bản thân thuộc kiểu nhận thức gì, và từ đó đưa ra các gợi ý về cách học ngoại ngữ hiệu quả với từng kiểu nhận thức, thông qua các ví dụ cụ thể trong bài thi IELTS. Tiếp nối series, bài viết này sẽ phân tích khía cạnh thứ 3 trong 6 khía cạnh của nhận thức: Kiểu ghi nhớ thông tin.

Key Takeaways

1. Kiểu nhận thức (cognitive styles): cấu trúc tâm lý quyết định cách mỗi người thường sắp xếp và xử lý thông tin. Có 6 yếu tố cấu thành nên kiểu nhận thức của mỗi người, mỗi yếu tố gồm 2 nhóm đối lập.

2. Cách học ngoại ngữ hiệu quả: các hành động, kế hoạch, thói quen cụ thể mà người học lựa chọn một cách có chủ ý để tiếp nhận, lưu trữ và sử dụng thông tin hiệu quả và dễ dàng hơn. 

3. Mỗi kiểu nhận thức sẽ có cách học ngoại ngữ hiệu quả tương ứng. Ví dụ, Kiểu ghi nhớ thông tin gồm 2 nhóm là Bằng điểm khác biệt hay Bằng điểm tương đồng (Sharpener vs. Leveler)

4. Những người ghi nhớ thông tin bằng điểm khác biệt thường nhận ra và tập trung nhiều vào những sự khác biệt giữa các thông tin được cho, ghi nhớ chúng 1 cách riêng lẻ. Các học phù hợp bao gồm: cách học ngoại ngữ hiệu quả như tóm tắt cấu trúc câu, liên kết cách phát âm của các từ tiếng Anh với các hình ảnh, nhớ từ vựng dựa theo vị trí đã từng nhìn thấy nó..

5. Mặt khác, những người ghi nhớ thông tin bằng điểm tương đồng sẽ có xu hướng nhóm các thông tin lại với nhau để ghi nhớ chúng, bỏ qua và xóa nhòa các sự khác biệt, tập trung vào các điểm giống nhau. Cách học phù hợp bao gồm: ghi chép chi tiết, gạch chân điểm đặc biệt, làm các quiz trắc nghiệm khi học từ mới, sử dụng flashcard...

Đọc thêm: Từ nhận thức của mỗi người đi đến lựa chọn cách học ngoại ngữ hiệu quả (Phần 2)

Cách học ngoại ngữ hiệu quả: ghi nhớ thông tin bằng điểm khác biệt hay bằng điểm tương đồng

Trước tiên, người đọc cần hiểu rằng đây là cơ chế, thiên hướng ghi nhớ thông tin ngầm chọn của não bộ, không được lựa chọn có chủ ý. Nói cách khác, mỗi người không tự chọn xem mình sẽ ghi nhớ thông tin bằng cách nào, thuộc nhóm nào, mà đây là một quá trình não bộ học hỏi, vận hành một cách tự nhiên. Tuy nhiên, trong quá trình trưởng thành, học tập và làm việc, cách bộ não vận hành cũng sẽ thay đổi, khiến 1 người thay đổi cách ghi nhớ, tiếp nhận, xử lý thông tin.

Phần tiếp theo sẽ giới thiệu các đặc điểm nổi bật của 2 nhóm Sharpener và Leveler để người đọc nhận biết kiểu ghi nhớ của chính bản thân, từ đó chọn các cách học ngoại ngữ hiệu quả. Tuy nhiên, để biết chính xác nhất mình là Sharpener hay Leveler, người đọc có thể làm bài test Schematizing, phát triển bởi Klein and Holzman (1950).

Phân loại

• Bằng điểm khác biệt (Sharpener)

Những người ghi nhớ thông tin bằng điểm khác biệt thường nhận ra và tập trung nhiều vào những sự khác biệt giữa các thông tin được cho, ghi nhớ chúng 1 cách riêng lẻ. Sau đó khi cần dùng lại thông tin đó, họ cũng sẽ trích xuất (retrieve), nhớ lại một cách tách biệt. 

Đọc thêm: Phương pháp gợi nhớ từ vựng đã học – Retrieval Practice

Ví dụ, khi học từ vựng, họ sẽ rất nhanh nhạy trong việc nhận biết được sự khác biệt giữa 2 từ cùng trường nghĩa nhưng lại mang sắc thái khác nhau như preserve và conserve, hear và listen, see và look…. Khi cần dùng những từ này, họ sẽ nhớ lại chính xác các sắc thái nghĩa, các trường hợp, ví dụ cụ thể đã đọc trong quá trình phân biệt ban đầu, và từ đó truy xuất được từ phù hợp từ trí nhớ của mình.

Một Sharpener trong nghiên cứu của Dörnyei (2005) đã trả lời rằng “Khi tôi học một ngữ liệu mới trong ngôn ngữ đích (target language), tôi phân biệt rất rõ ràng các âm nói (speech sounds), dạng ngữ pháp, các từ và các cụm” 

Trong cuốn sách “Các kiểu tư duy và học tập trên lớp”, Harry Morgan (1997) cho rằng Sharpeners thường so sánh thông tin cũ và mới chính xác hơn, giúp họ đưa ra những quyết định đúng đắn hơn.

• Bằng điểm tương đồng (Leveler) 

Mặt khác, những người ghi nhớ thông tin bằng điểm tương đồng sẽ có xu hướng nhóm các thông tin lại với nhau để ghi nhớ chúng, bỏ qua và xóa nhòa các sự khác biệt, tập trung vào các điểm giống nhau. Khi ghi nhớ 1 mẩu thông tin, họ sẽ liên hệ với các mẩu thông tin tương tự trước đó và thường có xu hướng “đặt tên” cho các nhóm thông tin. Họ sẽ dựa vào nhiều hiểu biết, kiến thức trước đó để sắp xếp thông tin mới vào não bộ.

Ví dụ, khi học 1 từ mới, họ sẽ ngay lập tức liên hệ, liệt kê 1 loạt các từ cùng nghĩa đã học (học từ theo chùm). Khi học từ vivacious, trong đầu họ sẽ hiện lên 1 loạt từ tương đồng như joyful, lively, buoyant, bubbly, zestful...

Phần tiếp theo của bài viết sẽ gợi ý một số cách học ngoại ngữ hiệu quả được các nghiên cứu chứng minh là phù hợp và hiệu quả nhất với từng kiểu ghi nhớ thông tin, cụ thể là trong quá trình học ngoại ngữ.

Cách học ngoại ngữ hiệu quả tương ứng với kiểu nhận thức trên

Với những người thuộc nhóm Sharpener (ghi nhớ thông tin bằng điểm khác biệt):

Vì Sharpeners lưu trữ và trích xuất thông tin một cách riêng lẻ, khi họ học các thông tin, tư liệu mới, họ sẽ tập trung 1 cách có chọn lọc và cố gắng phân tích, tóm tắt thông tin để có thể nhanh chóng tìm các điểm khác biệt.

Theo nghiên cứu của Shi (2011), Sharpeners có xu hướng chú ý đến cách người khác sử dụng từ ngữ khi nói, và cũng thường quan tâm đến cách học của bản thân, vì họ hay luyện tập lên kế hoạch, đọc, nghe và sử dụng các chiến thuật nhận thức như tóm tắt cấu trúc câu* (summarizing sentence patterns). Những kĩ thuật này được Shi quan sát thấy sẽ giúp Sharpeners phát huy được điểm mạnh trong việc ghi nhớ chi tiết, cũng như lưu trữ thông tin một cách hệ thống hơn.

*Xem lại về tóm tắt và phân tích cấu trúc câu trong Phần 2 của series

Đọc thêm: Từ nhận thức của mỗi người đi đến lựa chọn cách học ngoại ngữ hiệu quả (Phần 2)

Ngoài ra, các chiến thuật ghi nhớ khác phù hợp với Sharpeners bao gồm liên kết cách phát âm của các từ tiếng Anh với các hình ảnh, nhớ từ vựng dựa theo vị trí đã từng nhìn thấy nó..v..v.. Ví dụ, khi họ từng thấy 1 từ trong khi đọc 1 bài báo, khi gặp lại từ đó, não họ liên hệ với khoảnh khắc họ đã bắt gặp từ đó, và hình ảnh trang báo sẽ hiện lên trong đầu họ.

Ngoài ra, các chiến thuật đối phó (compensation strategies) cũng tỏ ra khá hiệu quả trong việc hỗ trợ Sharpeners học ngoại ngữ. Cụ thể, những người ghi nhớ thông tin bằng điểm khác biệt nên tập sử dụng các từ đồng nghĩa để thay thế khi không trích xuất được từ cần tìm. Trong quá trình học từ mới, Sharpeners nên học từ theo trường từ vựng, tổng hợp các từ đồng nghĩa cũng như trái nghĩa để ghi nhớ tốt hơn.

Với những người thuộc nhóm Leveler (ghi nhớ thông tin bằng điểm tương đồng):

Khác với nhóm Sharpener, các Levelers ghi nhớ thông tin một cách cộng gộp, chung chung. Điều này giúp họ trình bày nội dung, ý tưởng một cách toàn cảnh hơn khi nhớ lại, nhưng đồng thời sẽ khiến thông tin đôi khi trở nên mơ hồ, thiếu chính xác.

Do đó, với Levelers, việc ghi chép chi tiết là rất quan trọng, để tránh tạo ra những ký ức giả (false memory) và các sai lệch trong quá trình học. Ngược lại với Sharpeners, các Levelers nên luyện tập học từ theo ngữ cảnh để phân biệt các cặp từ dễ nhầm lẫn, sử dụng các trò chơi trắc nghiệm như Google Vocabulary quiz, sử dụng thẻ từ/flashcard để học từ vựng (ví dụ: Quizlet)... Khi sử dụng flashcards để học tiếng Anh, các học viên người Việt thường ghi từ tiếng Anh ở 1 mặt và từ đồng nghĩa/chú giải tương ứng trong tiếng Việt ở mặt còn lại (ví dụ: apple - quả táo). Một cách sử dụng phổ biến là nhìn từ tiếng Anh, suy nghĩ tìm từ tiếng Việt tương ứng, rồi lật mặt còn lại để đối chiếu đáp án. Hoặc học viên cũng có thể làm cách ngược lại là nhìn từ tiếng Việt rồi suy ra từ tiếng Anh ở mặt còn lại. Học viên cũng có thể dán flashcard ở những vị trí dễ nhìn quanh không gian sống và làm việc như tường phòng ngủ, vách tắm, tường nhà vệ sinh... để ôn lại mọi lúc mọi nơi.

Ví dụ, người học có thể sử dụng phương pháp “Flashcards 7 bước” được đề cập trong nghiên cứu của Komachali và Khodareza (2012). Với phương pháp này, mỗi flashcards sẽ bao gồm 7 nội dung: word entity (loại từ), word pronunciation (cách phát âm), different parts of speech (các loại từ liên quan), synonyms and antonyms (từ đồng nghĩa và trái nghĩa), dictionary example (câu ví dụ trong từ điển), learner’s example (ví dụ người dùng tự đặt) and L1 definitions (từ đồng nghĩa trong tiếng mẹ đẻ).

Ví dụ, với từ “excellent”, 2 mặt của flashcard sẽ bao gồm các thông tin như sau: 

Bằng cách này, mỗi từ mới sẽ được đặt trong ngữ cảnh cụ thể, khắc phục lỗi nhầm lẫn mơ hồ mà Levelers hay gặp phải.

Tổng kết

Tiếp nối bài giới thiệu trước, bài viết này đã tiếp tục giúp người đọc lựa chọn cách học ngoại ngữ hiệu quả với kiểu nhận thức của bản thân. Cụ thể, bài viết đã phân tích và so sánh 2 kiểu ghi nhớ thông tin là bằng điểm khác biệt và bằng điểm tương đồng, cũng như đưa ra các gợi ý về phương hướng học phù hợp và hiệu quả nhất với từng nhóm trong quá trình ôn luyện IELTS.

Bài viết tiếp theo trong loạt bài sẽ tiếp tục phân tích 2 kiểu tiếp cận quy tắc ngôn ngữ là diễn dịch (deductive) và quy nạp (inductive), từ đó đưa ra các gợi ý (recommendation) về cách cách học ngoại ngữ hiệu quả.