Áp dụng các quá trình thành lập từ vào việc học từ mới

Ngôn ngữ nói chung và tiếng Anh nói riêng luôn biến đổi đa dạng theo sự biến đổi của thế giới và xã hội loài người. Trong tiếng Anh, trái ngược với ngữ pháp là yếu tố tương đối ổn định, từ vựng luôn biến đổi không ngừng khi những từ cổ, từ đã lỗi thời dần biến mất và những từ mới được thành lập đưa vào sử dụng trong giao tiếp.

Chúng ta đều biết có một vốn từ vựng lớn là chìa khóa để học tốt tiếng Anh. Tuy nhiên, việc nắm được nhiều từ vựng tiếng Anh không phải là điều dễ dàng. Một trong những phương pháp để học từ vựng chính là việc nắm vững và áp dụng được các quá trình thành lập từ (word formation processes) trong quá trình học và sử dụng từ mới.

Các quá trình thành lập từ (Word formation processes) là gì?

Derivation

Derivation là quá trình thêm một phụ tố (tiền tố hoặc hậu tố) vào một gốc từ tạo thành một từ mới với một hoặc nhiều biến đổi sau đây:

- Thay đổi ngữ âm (bao gồm thay đổi trọng âm): reduce > reduction, clear > clarity, permit > permissive

- Thay đổi cách viết chính tả: pity > pitiful, deny > denial, happy > happiness; 

- Thay đổi về ngữ nghĩa, có thể khá phức tạp: husband > husbandry, event > eventual, post > postage

- Thay đổi về từ loại.

Năng suất của các phụ tố có thể dao động từ rất hạn chế đến khá rộng, tùy thuộc vào việc chúng được tìm thấy chỉ trong một vài từ và không còn được sử dụng để tạo từ mới hay chúng được tìm thấy trong nhiều từ và vẫn được sử dụng để tạo từ mới. 

Một ví dụ về hậu tố không năng suất (unproductive suffix) là -th: warmth, width, depth, or wealth, ví dụ về hậu tố năng suất (productive suffix) là -able trong các từ available, unthinkable, admirable, honorable.

Tiền tố (Prefixes)

Hầu hết các tiền tố chỉ thay đổi ý nghĩa của gốc từ chứ không phải từ loại của chúng. Tiền tố được chia thành một số lớp nghĩa trong Tiếng Anh, tùy thuộc vào ý nghĩa mà chúng đóng góp vào gốc từ.

Bảng 1. Các lớp ngữ nghĩa của tiền tố trong tiếng Anh

Lưu ý sự khác biệt giữa sự thiếu hụt (privation) và sự phủ định (negation): tiền tố thiếu hụt thể hiện sự đảo ngược của một hành động (ví dụ như undo - hoàn tác) hoặc sự thiếu hụt của một phẩm chất (ví dụ như amoral - không có đạo đức), trong khi tiền tố phủ định biểu thị 'không' (như trong immoral - không có đạo đức'). 

Bảng 1 chưa liệt kê tất cả các lớp ngữ nghĩa của tiền tố; cần có các phạm trù ngữ nghĩa khác để phân loại tất cả các tiền tố của tiếng Anh, chẳng hạn như “completeness - sự hoàn chỉnh” (ví dụ: fulfill), “reversal - sự đảo ngược” (ví dụ: counterattack) hoặc “subordination - sự thứ cấp” (ví dụ: vicechair). Hơn nữa, một số tiền tố có thể thuộc nhiều hơn một phạm trù ngữ nghĩa; ví dụ: under-, thể hiện cả mức độ (underpayment) và vị trí (underwater). 

Hậu tố (suffixes)

Hậu tố có hai chức năng: 

+ Thay đổi nghĩa gốc 

+ Thay đổi từ loại của gốc từ.

Tham khảo thêm: Tiền tố và hậu tố trong tiếng Anh | Cách sử dụng & ví dụ thực tế

Compounding

Từ ghép là sự kết hợp của hai hoặc nhiều từ (cộng với các phụ tố liên quan). Có ba loại từ ghép:

Open compounding: Khi có khoảng cách giữa hai thành phần của từ ghép. 

Ví dụ: ice cream

first aid

Hyphenated compounding: Khi có dấu gạch nối giữa hai thành phần của từ ghép. 

Ví dụ: never-ending

left-handed

Closed compounding: Khi hai thanh phần của từ ghép được viết liền nhau. 

Ví dụ: bookshelf 

fingerprint

Back formation

 Back formation là quá trình hình thành từ xảy ra khi một từ (thường là danh từ) được rút gọn thành một từ loại khác (thường là động từ). Đây là quá trình ngược lại của derivation. Quá trình hình thành từ này bắt nguồn từ các danh từ Latinh kết thúc bằng '-ion' đã đi vào ngôn ngữ tiếng Anh. 

Ví dụ: 

option (noun) → to opt 

Từ 'option' trong tiếng Latin đã được sử dụng trong tiếng Anh và nhiều năm sau, động từ 'opt' đã được tạo ra thông qua quá trình back formation.

Một số ví dụ khác: 

insertion (noun) → to insert 

opinion (noun) → to opine 

Nếu có một danh từ tận cùng bằng -er hoặc -or, thì chúng ta có thể tạo một động từ:

worker → to work 

editor → to edit 

Áp dụng các quá trình thành lập từ này trong việc học từ mới

Derivation

Thông qua việc nắm được nghĩa của từ gốc, phạm trù ngữ nghĩa của các tiền tố, hậu tố thông dụng, ta có thể đoán được nghĩa của các từ được hình thành từ nó, từ đó nắm học được nhiều từ tiếng Anh hơn. 

Ví dụ: 

optimistic > over-optimistic 

Trong ví dụ này, ta có tính từ “optimistic” nghĩa là lạc quan, tiền tố over- miêu tả cấp độ cái gì đó thái quá, vượt quá mức bình thường, từ đó ta có thể đoán được nghĩa của từ “over-optimistic” nghĩa là quá lạc quan, lạc quan thái quá. 

Ví dụ: 

play > player

Trong ví dụ này, ta có động từ “play” nghĩa là chơi, hậu tố er- dùng để thành lập nên danh từ chỉ người, từ đó ta có thể đoán được nghĩa của từ “player” nghĩa là người chơi.

Compounding

Nghĩa của từ ghép được tạo ra bởi việc ghép nghĩa của hai từ thành phần lại với nhau. 

Ví dụ: 

Ta có danh từ ghép “blackboard” được cấu tạo bởi hai từ thành phần là tính từ “black” (đen) và danh từ “board” (bảng), ghép nghĩa của hai từ này với nhau, ta có từ ghép “blackboard” mang nghĩa là “bảng đen”.

Một ví dụ khác là tính từ ghép “environmentally-friendly”, từ này được cấu tạo bởi hai từ thành phần là trạng từ “environmentally” (thuộc về môi trường) và tính từ “friendly” (thân thiện), ghép lại ta có tính từ ghép mang nghĩa là “thân thiện với môi trường”. 

Back formation

Thông qua việc nắm được nghĩa của từ gốc và hiểu rõ quá trình thành lập từ back formation, ta có thể đoán được nghĩa của từ phái sinh và từ đó học được nhiều từ tiếng Anh hơn. 

Ví dụ: 

resurrection (noun) → to resurrect 

Danh từ “resurrection” nghĩa là sự phục hồi, thông qua quá trình thành lập từ back formation, cụ thể là bỏ hậu tố -ion đi, từ này được biến đổi thành động từ “resurrect” nghĩa là phục hồi lại.

Tham khảo thêm:

• Các phương pháp giúp từ vựng trở nên dễ nhớ và nhớ lâu hơn

• Phương pháp học từ vựng theo ngữ cảnh là gì và cách ứng dụng

• Kỹ năng tự học từ vựng hiệu quả cho người học tiếng Anh đã đi làm & ít thời gian rảnh

Bài tập

Bài tập 1: Cho dạng đúng của từ trong ngoặc áp dụng kiến thức về các quá trình thành lập từ

1. He gave us a detailed ____________________ of how the accident happened. (DESCRIBE) 

2. She has been doing research work as a ____________________. (SCIENCE) 

3. I wanted to ____________________ but Dad cut me off at once. (APOLOGY) 

4. Most bird species are under ____________________ by law. (PROTECT) 

5. After a few days, the family reported the ____________________ to the police. (APPEAR) 

6.  The rude waiter's attitude caused great ____________________ among the diners.(PLEASE)

7. His constant ____________________ towards the staff left a negative impression on his friends. (RUDE)

8.  The conference offered a ____________________ of topics, catering to diverse interests.(VARY)

9.  After much deliberation, she finally made a __________________ to pursue her dream career. (DECIDE)

10. The party was ____________________ with people dancing and enjoying themselves. (LIVE)

11.  The defendant maintained his ___________________ throughout the trial.(INNOCENT)

12. The symbol ____________________ hope and resilience in difficult times. (SIGN)

13.  To save time, they decided to ____________________ their daily routine by eliminating non-essential tasks. (SIMPLE)

14.  The team worked tirelessly for months, and their efforts led to a ____________________ project launch. (SUCCESS)

15.  The ____________________ event brought the whole community together for a great cause. (MEMORY)

16.  The policy focused on____________________ security and defence. (NATION)

17.  Their decision to help was aided by a large crowd of ____________________ who cleaned up after the storm. (VOLUNTARY)

18. Her active ____________________ in the community earned her recognition and respect. (INVOLVE)

19. The ____________________ practised diligently, hoping to improve their speed and technique.(SWIM)

20. The team's ____________________ was celebrated with a parade through the city. (ACCOMPLISH)

21.  The museum hired an additional ____________________ to guide visitors through the exhibits. (ATTEND)

22. The Sultan spent over fifty million dollars making the capital city's main hotel the most ____________________ in the country. (LUXURY)

23. Police working on solving the bank robbery have by chance ____________________ a plan to murder a leading politician. (COVER)

24. We should go and eat at "Franco's" which is ____________________ a great little restaurant. (SUPPOSE)

25. I left the house at 8am and stared at the empty garage in ____________________ . My car was nowhere to be seen. Someone had stolen it! (BELIEVE)

26. If you have any problems finding things, just ask Roger. He is very ____________________ and will tell you where to find what you want. (HELP)

27. You paid $25 for a simple breakfast?! They have certainly ____________________ you! You should go back and complain.
    (CHARGE)

28. The gang robbed three banks in the same city and all at about the same time. Not ____________________ , they were caught by the police during the fourth attempt. (SURPRISE)

29. There is no ____________________ to bring food and drink with you but you will save our organisation some money if you do. (REQUIRE)

30. The babies were put up for ____________________ when their mother was jailed for her part in the murder. (ADOPT)

Bài tập 2: Cho 1 cặp từ bao gồm 1 từ gốc có kèm nghĩa tiếng Việt và 1 từ phái sinh từ nó, yêu cầu đoán nghĩa của các từ phái sinh

1. work (v) > worker (n) 

2. act (v) > actor (n) 

3. depend (v) > dependence (n)

4. polite (a) > impolite (a)

5. large (a) > enlarge (v)

6. reliable (a) > unreliable (a)

7. respond (v) > responsive (a)

8. fortune (n) > fortunate (a)

9. industry (n) > industrialize (v) 

10. memory (n) > memorize (v) 

Bài tập 3: Đoán nghĩa của các từ ghép sau

1. homeland 

2. homemade 

3. homebody 

4. homework 

5. homemaker

Đáp án

Bài 1

1.  description

2.  scientist

3.  apologize

4.  protection

5. disappearance

6. displeasure

7. rudeness

8. variety

9. decision

10.  lively

11. innocence

12. signifies

13. simplify

14. successful

15. memorable

16. national

17. volunteers

18. involvement

19. swimmer

20. accomplishment

21. attendant

22. luxurious

23. uncovered

24. supposedly

25. disbelief

26. helpful

27. overcharged

28. surprisingly

29. requirement

30. adoption

Bài 2

1. work (v): làm việc > worker (n): công nhân

2. act (v): diễn xuất > actor (n): diễn viên

3. depend (v) phụ thuộc > dependence (n) sự phụ thuộc

4. polite (a): lịch sự > impolite (a): bất lịch sự

5. large (a): rộng > enlarge (v) mở rộng

6. reliable (a): đáng tin cậy > unreliable (a): không đáng tin cậy

7. respond (v) responsive 

8. fortune (n): sự may mắn > fortunate (a): may mắn

9. industry (n): ngành công nghiệp > industrialize (v): công nghiệp hóa 

10. memory (n): trí nhớ > memorize (v): ghi nhớ

Bài 3

Kết luận

Việc học từ vựng cần có cách tiếp cận khoa học và có hệ thống. Bằng cách nắm vững các quá trình thành lập từ phổ biến, hiểu được cách mà các từ vựng trong tiếng Anh được tạo ra, thí sinh có thể học được nhiều từ vựng hơn và nhớ từ lâu hơn. 

Tài liệu tham khảo

Algeo, John, and Anja Wanner. “The Structure of Modern English.” John Benjamins Publishing Catalog, John Benjamins Publishing Company, 15 July 2000, benjamins.com/catalog/z.94.