Đạo văn (plagiarism) là gì? Các hình thức đạo văn và cách phòng tránh

Đạo văn (plagiarism) là một chủ đề quan trọng và đáng quan tâm, đặc biệt với sinh viên hay các nghiên cứu sinh - nhóm đối tượng phải thực hiện các công trình nghiên cứu học thuật thường xuyên.

Trong môi trường học thuật, việc tránh đạo văn là một yêu cầu cơ bản. Nghiên cứu, viết bài và công bố các công trình học thuật đòi hỏi sự công nhận rõ ràng và trích dẫn chính xác nguồn tài liệu mà tác giả đã tham khảo. Đồng thời, tác giả cần phải đảm bảo rằng công trình của mình không vi phạm quyền sở hữu trí tuệ và không sao chép nội dung từ nguồn khác mà không được phép. Việc tuân thủ nguyên tắc này là một phần quan trọng của quy trình nghiên cứu và viết bài chuyên nghiệp. Nó đảm bảo tính chính xác, đáng tin cậy và đạo đức của công trình nghiên cứu, đồng thời đóng góp vào sự phát triển của tài nguyên tri thức.

Đạo văn (plagiarism) là gì?

Được định nghĩa trong từ điển Cambridge, “Đạo văn” là: “The process or practice of using another person's ideas or work and pretending that it is your own” [1]. Hay nói cách khác, Đạo văn là hành vi sao chép, lấy ý tưởng, văn bản hoặc công trình nghiên cứu của người khác mà không ghi nguồn. Đây là một hành vi vi phạm đạo đức và chuẩn mực học thuật.

Theo từ điển Merriam–Webster dictionary [2], thuật ngữ "Đạo văn" (Plagiarism) có nguồn gốc từ tiếng Latinh "Plagiarius", có nghĩa là "kẻ bắt cóc" hoặc "kẻ ăn cắp". Từ này bắt nguồn từ thuật ngữ Latinh “Plaga” chỉ cái lưới của kẻ bắt cóc. Tuy nhiên, sau này, thuật ngữ này được mở rộng ra để chỉ cả việc đánh cắp ý tưởng, văn bản trong lĩnh vực văn học và học thuật.

Lịch sử của vấn đề “Đạo văn”

Thuở sơ khai, hầu hết các tác phẩm, đặc biệt là những tài liệu tôn giáo, đều không nêu rõ người viết. Do vậy, khi tiếp tục nghiên cứu, việc sao chép, lồng ghép thông tin từ những tác phẩm trước đó là hoàn toàn tự do. Từ thời kì Phục Hưng, vấn đề học thuật bắt đầu được đánh giá cao và mọi người bắt đầu quan tâm nhiều hơn đến thành tựu cá nhân, các nghệ sĩ bắt đầu ký tên vào các tác phẩm hội họa của mình.

Từ “Plagiarism” được sử dụng lần đầu với ý nghĩa đạo văn trong văn học vào năm 1601 bởi Ben Jonson. Việc đạo văn xảy ra tràn lan ở mọi lĩnh vực vào những năm 1600 này. Điều này dẫn đến một đạo luật về bản quyền được thông qua tại Anh năm 1709, chủ yếu tập trung vào bản quyền về sách. Về việc vấn đề chống vi phạm bản quyền sách xuyên biên giới, hầu hết các nước ở Châu Âu đều đạt được thỏa thuận này. Riêng Hoa Kỳ chỉ đến năm 1891, nước này mới chấp nhận bảo vệ quyền và lợi ích cho các nhà văn và nhà xuất bản nước ngoài và chấp nhận ký Công ước Berne về Bảo hộ các tác phẩm văn học và nghệ thuật vào năm 1988.

Tìm hiểu thêm: Copywork có phải là đạo văn (Plagiarism) hay không?

Các hình thức đạo văn (plagiarism)

Theo nghiên cứu “Plagiarism Overview: What A Research Scholar Should Know” của Tiến sĩ Harish Kumar A.R, dưới đây là một số hình thức “Đạo văn” hay gặp trong nghiên cứu khoa học trong bối cảnh trường đại học.

Intentional & Unintentional Plagiarism

Đạo văn cố ý (Intentional Plagiarism): Đây là hành động cố ý sao chép, sử dụng hoặc trình bày công việc của người khác mà không có sự thừa nhận hoặc trích dẫn nguồn gốc. Người viết có ý định mạo danh công việc của người khác như là công việc của chính mình. 

Đạo văn vô ý (Unintentional Plagiarism): Đây là hành động đạo văn xảy ra một cách không cố ý. Đạo văn vô ý có thể xảy ra khi người viết không hiểu rõ về quy tắc trích dẫn, không biết cách thực hiện trích dẫn đúng cách, hoặc không nhận ra rằng công việc của mình vi phạm quyền sở hữu trí tuệ của người khác.

Clone

Hình thức đạo văn "Clone" là khi một người sao chép tất cả công trình nghiên cứu của người khác mà không thay đổi bất kỳ từ ngữ nào, đem nộp hay xuất bản như là công trình của chính mình. 

Ví dụ: 

• Nguyên bản: "The Industrial Revolution had a profound impact on society, transforming traditional agrarian economies into industrialized nations."

• Đạo văn “Clone”: "The Industrial Revolution had a profound impact on society, transforming traditional agrarian economies into industrialized nations."

Trong ví dụ này, người viết đã sao chép câu hoàn toàn mà không thay đổi bất kỳ từ ngữ nào. Việc này là một hành vi đạo văn rõ ràng, vì không có sự nghiên cứu hay công sức lao động của người viết trong việc diễn đạt ý tưởng.

CTRL-C

Hình thức đạo văn "CTRL-C" là khi một người sao chép một số phần quan trọng của văn bản từ một nguồn duy nhất mà không thay đổi hoặc chỉnh sửa nó.

Ví dụ: 

• Nguyên bản: "The effects of climate change on biodiversity are becoming increasingly evident in various ecosystems. The loss of habitat, changes in temperature and precipitation patterns, and the disruption of ecological processes are some of the key factors contributing to the decline in species diversity."

• Đạo văn CTRL-C: "The loss of habitat, changes in temperature and precipitation patterns, and the disruption of ecological processes are some of the key factors contributing to the decline in species diversity. Habitat loss, primarily caused by human activities such as deforestation, urbanization, and conversion of natural areas for agriculture, is a major driver of species decline. "

Trong ví dụ này, người viết đã sao chép một đoạn văn bản quan trọng mà không có sự thay đổi nào.

Find – Replace

Hình thức đạo văn "Find - Replace" là khi một người chỉ thay đổi từ hoặc cụm từ chính trong một nguồn thông tin, nhưng vẫn giữ lại nội dung cơ bản của nguồn đó. 

Ví dụ: 

• Nguyên bản: "The prevalence of smartphones has led to significant changes in the way people communicate. Mobile devices have revolutionized the concept of instant messaging, allowing individuals to stay connected at all times."

• Đạo văn Find - Replace: "The widespread use of smartphones has caused notable shifts in communication patterns. Portable gadgets have transformed the idea of real-time messaging, enabling people to remain connected constantly."

Trong ví dụ này, người viết đã thay đổi một số từ và cụm từ chính trong nguồn (ví dụ: widespread use ~ prevalence, led to ~ caused, significant changes ~ notable shifts), nhưng nội dung chính của văn bản vẫn được giữ nguyên. 

Remix

Hình thức đạo văn "Remix" là khi một người tạo ra một bài viết hoặc một công trình bằng cách dùng các đoạn văn bản từ nhiều nguồn khác nhau rồi diễn đạt lại bằng cách thay đổi từ ngữ, cách hành văn, nhưng người viết không đề cập hoặc ghi nguồn chính xác. 

Ví dụ:

• Nguyên bản 1: "Regular exercise has numerous benefits for physical and mental health. It can reduce the risk of chronic diseases, improve cardiovascular fitness, and enhance mood and cognitive function."

• Nguyên bản 2: "It was demonstrated that engaging in consistent physical activity provides a wide array of advantages for both the body and mind. Such advantages include a decrease in the likelihood of long-term illnesses, an increase in heart health, as well as an improvement in overall mental well-being and cognitive abilities."

• Đạo văn Remix: "Regular exercise offers a multitude of benefits for both physical and mental well-being. These benefits encompass a decreased risk of chronic diseases, improved cardiovascular fitness, and enhanced mood, cognitive function, and overall mental well-being."

Trong ví dụ này, người viết đã cóp nhặt thông tin từ hai nguồn khác nhau và diễn đạt lại chúng lại như một sản phẩm mới.

Recycle (Self-plagiarism)

Hình thức đạo văn "Recycle" là khi một người sử dụng lại một phần hoặc toàn bộ nội dung của công trình trước đó mà chính họ đã viết, mà không có sự thay đổi đáng kể hoặc không ghi nguồn. 

Ví dụ: 

• Nguyên bản (Bài viết trước): "The impact of climate change on coastal ecosystems is a pressing issue. Rising sea levels, increased storm intensity, and ocean acidification are threatening the biodiversity and ecological balance of these sensitive areas. It is crucial to implement effective conservation strategies and reduce greenhouse gas emissions to mitigate these effects."

• Đạo văn Recycle: (Người viết sử dụng lại toàn bộ nội dung của bài viết trước của chính họ mà không thay đổi) "The impact of climate change on coastal ecosystems is a pressing issue. Rising sea levels, increased storm intensity, and ocean acidification are threatening the biodiversity and ecological balance of these sensitive areas. It is crucial to implement effective conservation strategies and reduce greenhouse gas emissions to mitigate these effects."

Trong ví dụ này, người viết đã sử dụng lại toàn bộ nội dung của bài viết trước mà không có sự thay đổi đáng kể hoặc ghi nguồn. 

Mashup

Hình thức đạo văn "Mashup" là khi một người tạo ra một bài viết hoặc một công trình bằng cách sao chép toàn bộ nghiên cứu từ nhiều nguồn khác nhau mà không có sự thay đổi đáng kể. 

Ví dụ:

• Nguyên bản 1: "Regular meditation practice can reduce stress, improve focus, and enhance overall well-being. It has been shown to have positive effects on mental health and emotional stability."

• Nguyên bản 2: " It was found that meditation has various benefits for both mind and body. These benefits include stress reduction, increased attention span, and improved emotional balance."

• Đạo văn Mashup: "Meditation has various benefits for both mind and body. Regular meditation practice can reduce stress, improve focus, and enhance overall well-being. These benefits include stress reduction, increased attention span, and improved emotional balance”

Trong ví dụ này, người viết đã kết hợp sao chép nội dung từ hai nguồn khác nhau để tạo thành một bài viết mới. 

Hybrid

Hình thức đạo văn "Hybrid" là khi một người viết kết hợp cả những đoạn văn được trích dẫn chính xác với các thông tin được sao chép từ các đoạn văn bản mà không ghi nguồn. Điều này tạo ra một bài viết có vẻ như đã được nghiên cứu và trích dẫn đầy đủ, nhưng thực tế phương thức này vẫn bị coi là đạo nhái.

Ví dụ: 

• Nguyên bản: Engaging in regular exercise, such as aerobic activities like brisk walking, running, or cycling, can significantly improve cardiovascular health. Exercise strengthens the heart muscle, improves blood circulation, and lowers blood pressure. It can also increase the levels of good cholesterol (HDL cholesterol) while reducing bad cholesterol (LDL cholesterol) and triglycerides. These benefits contribute to a reduced risk of heart disease, stroke, and other cardiovascular conditions.

• Đạo văn: Engaging in regular exercise, such as aerobic activities like brisk walking, running, or cycling, can significantly improve cardiovascular health. According to a study by Smith et al. (2019), "Regular exercise has been shown to improve cardiovascular health, boost mood, and enhance overall physical well-being." Exercise strengthens the heart muscle, improves blood circulation, and lowers blood pressure. It can also increase the levels of good cholesterol (HDL cholesterol) while reducing bad cholesterol (LDL cholesterol) and triglycerides. These benefits contribute to a reduced risk of heart disease, stroke, and other cardiovascular conditions.

404 Error

Hình thức đạo văn "404 Error" xảy ra khi người viết trích dẫn các nguồn tham khảo không tồn tại hoặc thông tin về nguồn không chính xác. Điều này có thể xảy ra vì nhiều lý do, bao gồm việc nguồn tham khảo bị gỡ bỏ, trang web không còn hoạt động, hoặc thông tin về nguồn không được xác nhận và chính xác.

Aggregator

Hình thức đạo văn "Aggregator" xuất hiện khi người viết trích dẫn đúng nguồn tham khảo, nhưng người viết chỉ tập trung vào việc thu thập và sắp xếp lại thông tin từ các nguồn khác mà không đóng góp viết mới kỳ nội dung sáng tạo mới nào.

Ví dụ: 

• Đạo văn Aggregator:  According to Smith (2018), the benefits of regular exercise include improved cardiovascular health, increased muscle strength, and weight management. Johnson (2019) further explains that exercise can also reduce the risk of chronic diseases such as diabetes and certain types of cancer. In addition, Brown (2020) mentions that exercise has positive effects on mental health and can alleviate symptoms of depression and anxiety.

Trong ví dụ này, người viết đã trích dẫn các nguồn tham khảo Smith (2018), Johnson (2019), và Brown (2020) để trình bày những lợi ích của việc tập thể dục đều đặn. Tuy nhiên, bài viết chỉ tập trung vào việc tóm tắt thông tin từ các nguồn khác mà không đưa ra bất kỳ nội dung sáng tạo nào. Không có phân tích, ý kiến cá nhân hoặc bổ sung mới được đóng góp vào bài viết, chỉ đơn giản là sự kết hợp và trích dẫn thông tin từ các nguồn đã có.

Re-tweet

Hình thức đạo văn "Re-tweet" xảy ra khi người viết trích dẫn đúng nguồn tham khảo, nhưng dựa quá nhiều vào cách diễn đạt ban đầu của văn bản gốc. Thay vì tái sắp xếp và tái cấu trúc thông tin theo cách của riêng mình, người viết chỉ đơn giản là sao chép và trích dẫn lại một cách gần như không thay đổi từ văn bản gốc.

Ví dụ:

• Nguyên bản: According to Johnson (2021), Regular exercise has been shown to improve cardiovascular health, boost mood, and enhance overall physical well-being."

• Đạo văn Re-tweet: According to Johnson (2021), Doing exercise regularly has been proven to boost cardiovascular health, and mood, and enhance overall physical health."

Trong ví dụ này, người viết đã trích dẫn đúng nguồn tham khảo Johnson (2021) nhưng không thay đổi hoặc tái cấu trúc câu văn gốc. Người viết chỉ đơn giản sao chép đoạn trích dẫn mà không thêm bất kỳ sự nghiên cứu thêm nào.

Xem thêm: Ranh giới giữa bắt chước và lấy cảm hứng – Về vấn đề đạo văn trong văn viết học thuật

Cách để tránh lỗi đạo văn

Hiểu rõ về hệ thống và quy tắc trích dẫn

Các phong cách trích dẫn: Trích dẫn tài liệu tham khảo là một phần quan trọng trong quá trình nghiên cứu và viết bài học thuật. Khi tham khảo các nguồn tài liệu khác nhau, việc trích dẫn chính xác và chi tiết là cần thiết để không chỉ xây dựng một cơ sở thông tin tin cậy mà còn giúp tránh lỗi đạo văn trong công trình nghiên cứu. Có nhiều loại phong cách trích dẫn được sử dụng trong học thuật, như APA, MLA, Chicago, và Harvard. Mỗi phong cách có quy tắc riêng về cách trích dẫn. 

Những hiểu nhầm về trích dẫn: 

• Khi muốn viết lại chính xác câu từ, hay muốn diễn đạt lại (paraphrase) từ ngữ, biểu đồ,... trong một công trình nghiên cứu trước đó, người viết bắt buộc phải trích dẫn đầy đủ. 

• Kể cả những nội dung thông tin mà người nghiên cứu mới biết được thông qua việc đọc trong các tài liệu tham khảo, cũng đều phải được trích nguồn đầy đủ.

• Người nghiên cứu nên cẩn trọng với những “kiến thức thông dụng”. Thông thường, những kiến thức này không cần phải trích dẫn. Tuy nhiên, khi không chắc chắn về mức độ phổ biến của loại thông tin này, người viết nên bổ sung tài liệu tham khảo để tránh mắc lỗi đạo văn không đáng có

• Khi muốn sử dụng những nội dung đã nghiên cứu trong các công trình của chính mình trước đó, người viết cũng cần phải trích nguồn đầy đủ.

Trích dẫn theo phong cách APA: Dưới đây là 2 loại trích dẫn theo phong cách APA trong một bài nghiên cứu: trích dẫn trong văn bản và trích dẫn trong danh mục tài liệu tham khảo:

Trích dẫn trong văn bản: trực tiếp 

• Trích dẫn dấu ngoặc kép: 

Một tác giả: “Nội dung trích” (Tên tác giả, năm xuất bản, số trang)

Ví dụ: “Plagiarism rates vary depending on the field of study. Plagiarism is prevalent in 78 percent of Organizational Studies students and 63 percent of humanities students” (Harish Kumar A.R, 2022, p.234)

Hai tác giả: “Nội dung trích” (Tên tác giả 1 & Tên tác giả 2, năm xuất bản, số trang)

Ví dụ: “Plagiarism rates vary depending on the field of study. Plagiarism is prevalent in 78 percent of Organizational Studies students and 63 percent of humanities students” (Halsted & Harish, 2022, p.234)

• Trích dẫn tường thuật: 

Một tác giả: Tên tác giả (năm xuất bản) + “Nội dung trích” + (số trang)

Ví dụ: Harish Kumar A.R (2022) contended that “Plagiarism rates vary depending on the field of study. Plagiarism is prevalent in 78 percent of Organizational Studies students and 63 percent of humanities students” (p.234)

Hai tác giả: Tên tác giả 1 and Tên tác giả 2 (năm xuất bản) + “Nội dung trích” + (số trang)

Ví dụ: According to Halsted and Harish (2022), “Plagiarism rates vary depending on the field of study. Plagiarism is prevalent in 78 percent of Organizational Studies students and 63 percent of humanities students” (p.234)

Trích dẫn trong văn bản: sử dụng “Paraphrase”

• Trích dẫn dấu ngoặc kép: 

Một tác giả: Nội dung được paraphrase (Tên tác giả, năm xuất bản)

Ví dụ: The prevalence of plagiarism differs across academic disciplines. In the field of Organizational Studies, approximately 78 percent of students engage in plagiarism, while in the humanities, the rate is around 63 percent. (Harish Kumar A.R, 2022)

Hai tác giả: Nội dung được paraphrase (Tên tác giả 1 & Tên tác giả 2, năm xuất bản)

The prevalence of plagiarism differs across academic disciplines. In the field of Organizational Studies, approximately 78 percent of students engage in plagiarism, while in the humanities, the rate is around 63 percent. (Halsted & Harish, 2022)

• Trích dẫn tường thuật: 

Một tác giả: Tên tác giả (năm xuất bản) + động từ trần thuật + Nội dung được paraphrase

Ví dụ: Harish Kumar A.R (2022) contended that the prevalence of plagiarism differs across academic disciplines. In the field of Organizational Studies, approximately 78 percent of students engage in plagiarism, while in the humanities, the rate is around 63 percent.

Hai tác giả: Tên tác giả 1 and Tên tác giả 2 (năm xuất bản) + động từ trần thuật + Nội dung được paraphrase

Ví dụ: Halsted and Harish (2022) believe that the prevalence of plagiarism differs across academic disciplines. In the field of Organizational Studies, approximately 78 percent of students engage in plagiarism, while in the humanities, the rate is around 63 percent.

*** Lưu ý: Trích dẫn trong văn bản nên được sử dụng vừa phải để tránh mắc hình thức đạo văn Aggregator

Trích dẫn tại danh mục tham khảo

Danh mục tài liệu tham khảo là một phần quan trọng trong bất kỳ công trình học thuật nào, được đặt ở phần cuối cùng của nghiên cứu. Nó là một danh sách các nguồn tài liệu mà tác giả đã tham khảo hoặc trích dẫn trong quá trình nghiên cứu và viết bài. Mục đích của danh mục tài liệu tham khảo là cho phép người đọc xác minh và tra cứu nguồn tài liệu gốc mà tác giả đã tham khảo hoặc trích dẫn. Điều này giúp đảm bảo tính chính xác, đáng tin cậy và đáng kế thừa của công trình nghiên cứu. Ngoài ra, danh mục tham khảo cũng giúp tránh vi phạm bản quyền.

Danh mục tài liệu tham khảo cung cấp thông tin chi tiết về mỗi nguồn tài liệu, bao gồm tên tác giả, năm xuất bản, tiêu đề, thông tin xuất bản và số trang. Đối với sách, thông tin chi tiết thường bao gồm tên tác giả, tiêu đề sách, nơi xuất bản và tên nhà xuất bản, năm xuất bản và số trang. Đối với bài báo trong tạp chí, danh mục tham khảo cần bao gồm tên tác giả, tiêu đề bài báo, tên tạp chí, số trang và số tạp chí. Đối với các nguồn trực tuyến, thông tin cần bao gồm tên tác giả hoặc tổ chức, tiêu đề trang web, URL và ngày truy cập. Dưới đây là quy tắc trích dẫn dành cho sách theo phong cách APA.

Trích dẫn dành cho sách: Tên tác giả (các tác giả). (Năm xuất bản). Tên sách in nghiêng. Nơi xuất bản: Tên nhà xuất bản.

Ví dụ: Richards, J. C., & Rodgers, T. S. (2014). Approaches and methods in language teaching. Cambridge University Press. 

*** Lưu ý: Phần danh mục tham khảo nên được đảm bảo độ chính xác tuyệt đối để tránh lỗi đạo văn 404 Error. Đặc biệt, với những phần trích dẫn có gắn link, cần đảm bảo đường dẫn có hoạt động.

Ngoài ra, người đọc có thể nghiên cứu thêm các quy tắc khác của trích dẫn APA tại đây.

Với sự nhu cầu nghiên cứu và trích dẫn, hiện tại rất nhiều website đã cung cấp dịch vụ trích dẫn miễn phí với đa dạng các phong cách trích dẫn theo nhu cầu của người sử dụng. Người đọc có thể tham khảo sử dụng những nguồn dưới đây:

1. Citation machine 

2. Cite this for me

3. My Bib

Sử dụng Paraphrase

Trong nghiên cứu “Plagiarism overview: what a research scholar should know”, tiến sĩ Harish Kumar A.R đã chỉ ra rằng, khi muốn sử dụng thông tin nào từ tài liệu tham khảo cho bài nghiên cứu của mình, người viết cần phải đọc hiểu, và nẵm rõ được nội dung trước, sau đó mới viết lại theo ý hiểu và ngôn từ của mình. Cần đảm bảo rằng, người nghiên cứu không sao chép nhiều hơn 2 từ/ dòng, nếu vượt con số này, người nghiên cứu nên sử dụng dấu ngoặc kép. 

Sử dụng phần mềm phát hiện đạo văn

Sau khi đã hoàn thành nghiên cứu, người viết có thể sử dụng các công cụ phát hiện đạo văn để kiểm tra tính độc nhất của sản phẩm của mình. Phần mềm kiểm tra đạo văn thường hoạt động bằng cách so sánh văn bản với các nguồn tài liệu khác, bao gồm cả các trang web, bài báo, sách và tài liệu học thuật. Các công cụ này có khả năng phát hiện sự trùng lặp và đưa ra báo cáo chi tiết về các phần bị nghi ngờ là đạo văn. Bằng cách sử dụng phần mềm kiểm tra đạo văn, người viết có thể nhận ra và chỉnh sửa các phần của văn bản mà có khả năng bị xem là đạo văn hoặc không được trích dẫn đúng.

Sau đây là 6 trang web phát hiện đạo văn thông dụng mà người viết có thể sử dụng để kiểm tra bài nghiên cứu của mình:

1. Turnitin

2. Grammarly

3. Duplichecker 

4. Copyscape

5. Plagscan

6. SmallSEOTools

Tham khảo thêm:

• Academic Writing: Những hiểu lầm thường gặp và sự thật

• Viết học thuật là gì – Từ và những cụm từ cần tránh trong viết học thuật

Tổng kết

Bài viết trên đây đã cung cấp các thông tin về các hình thức đạo văn (plagiarism) và các cách tránh mắc lỗi vi phạm này trong quá trình nghiên cứu học thuật. Mong rằng với những kiến thức được chia sẻ trên đây, người đọc có thể hiểu rõ về trách nhiệm của bản thân với công trình nghiên cứu.

Tác giả: Nguyễn Ngọc Thảo