Sự kết hợp giữa các chiến lược motivation và chiến lược metacognition trong nâng cao khả năng tự học

Mở đầu

Trong thời đại công nghệ phát triển nhanh chóng và tri thức toàn cầu ngày càng mở rộng, kỹ năng tự học trở thành yếu tố quan trọng không thể thiếu để mỗi cá nhân phát triển bản thân và thích nghi với những thay đổi không ngừng. Khả năng tự học không chỉ giúp nâng cao hiệu suất học tập mà còn mở ra cơ hội phát triển bền vững trong sự nghiệp và cuộc sống. Tuy nhiên, việc tự học hiệu quả không chỉ đơn thuần dựa vào sự cố gắng mà còn cần đến các chiến lược hỗ trợ thông minh và phù hợp.

Hai yếu tố quan trọng có thể đóng vai trò quyết định trong việc tối ưu hóa khả năng tự học chính là động lực (motivation) và metacognition (siêu nhận thức). Động lực giúp chúng ta duy trì năng lượng và sự hứng thú trong học tập, trong khi metacognition hỗ trợ chúng ta hiểu rõ bản thân, đánh giá tiến trình, và điều chỉnh chiến lược học tập một cách hiệu quả.

Tuy nhiên, nếu tách rời, cả hai yếu tố này đều có thể bị hạn chế về tác động. Việc kết hợp động lực và metacognition một cách khoa học và hệ thống có thể tạo ra sức mạnh cộng hưởng, giúp người học không chỉ bắt đầu mà còn duy trì và nâng cao hiệu quả học tập trong dài hạn.

Bài viết này sẽ tập trung khám phá cách kết hợp hai chiến lược trên, đồng thời giới thiệu những ứng dụng thực tế để nâng cao khả năng tự học, đặc biệt trong bối cảnh học IELTS – một trong những thử thách học tập phổ biến và đầy tính cạnh tranh hiện nay. Qua đó, người đọc có thể tìm thấy những phương pháp thiết thực và hiệu quả để áp dụng vào quá trình học tập của chính mình.

Cơ sở lý thuyết

Khái niệm Chiến lược động lực

Động lực là nguồn năng lượng tinh thần thúc đẩy cá nhân bắt đầu, tiếp tục và hoàn thành các nhiệm vụ học tập. Đây là yếu tố quyết định đến mức độ kiên trì và cam kết của mỗi người trong suốt hành trình học tập, đặc biệt khi phải đối mặt với những khó khăn hoặc thử thách.

Theo nghiên cứu, động lực không chỉ giúp duy trì sự hứng thú mà còn gia tăng hiệu suất học tập và phát triển tư duy tích cực trong dài hạn [1]. Như Ryan và Deci đã nhấn mạnh: “Động lực là động cơ cốt lõi để đạt được sự xuất sắc, cả trong học tập và cuộc sống cá nhân” [2].

Động lực nội tại

Động lực nội tại là sự thúc đẩy xuất phát từ bên trong cá nhân, được xây dựng dựa trên niềm yêu thích, sự tò mò, hoặc mong muốn khám phá và thỏa mãn bản thân. Đây là loại động lực mạnh mẽ và bền vững nhất, bởi nó không phụ thuộc vào các yếu tố bên ngoài.

Ví dụ, một học sinh có hứng thú học ngoại ngữ vì yêu thích văn hóa của đất nước khác hoặc muốn giao tiếp với người bản xứ. Khi được dẫn dắt bởi động lực nội tại, người học thường có xu hướng chủ động tìm tòi kiến thức và vượt qua thử thách mà không cảm thấy áp lực. Ryan và Deci cũng cho rằng: "Động lực nội tại mang lại sự hài lòng từ chính hành động học tập, làm tăng khả năng duy trì trong thời gian dài" [2].

Động lực ngoại tại

Động lực ngoại tại được tạo ra từ các yếu tố bên ngoài như áp lực từ công việc, yêu cầu về chứng chỉ, hay mong muốn đạt được thành tích cụ thể. Dù không bền vững như động lực nội tại, động lực ngoại tại vẫn đóng vai trò quan trọng trong việc định hướng và khởi động quá trình học tập.

Ví dụ, nhiều người học IELTS để đáp ứng các yêu cầu cần thiết cho du học, xin việc làm, hoặc định cư. Trong các trường hợp này, các mục tiêu ngoại tại như đạt điểm số cụ thể hoặc hoàn thành khóa học trong thời hạn ngắn thường giúp người học duy trì sự tập trung và cam kết.

Các yếu tố quan trọng để duy trì động lực

1. Xác định mục tiêu rõ ràng, cụ thể và đo lường được:
   Mục tiêu đóng vai trò là kim chỉ nam, định hướng cho mọi hoạt động học tập. Ví dụ, việc đặt mục tiêu đạt IELTS 7.0 trong 6 tháng là một cách giúp người học tập trung và không bị phân tán bởi những yếu tố không liên quan [3]

2. Sử dụng phần thưởng để duy trì động lực:
   Phần thưởng có thể là vật chất (mua một cuốn sách mới) hoặc phi vật chất (cho phép bản thân thư giãn một ngày). Việc tự thưởng sau khi đạt một cột mốc quan trọng giúp người học duy trì cảm giác thành công và tiếp tục phấn đấu.

3. Xây dựng niềm tin vào năng lực bản thân:
   Nhận ra và ghi nhận những tiến bộ nhỏ trong quá trình học tập không chỉ tăng cường sự tự tin mà còn thúc đẩy động lực lâu dài. Như Bandura đã nhận xét: “Sự tự tin vào khả năng của bản thân là chìa khóa để vượt qua mọi thách thức trong học tập” [4]

Khái niệm Chiến lược Metacognition (Siêu nhận thức)

Metacognition là khả năng nhận thức và điều chỉnh cách tư duy của bản thân trong quá trình học tập. Nó bao gồm việc lập kế hoạch, giám sát, và đánh giá các chiến lược học tập, giúp người học tối ưu hóa thời gian và nỗ lực để đạt kết quả tốt nhất. Theo Flavell, người đầu tiên giới thiệu khái niệm này, “Metacognition là tư duy về tư duy của chính mình” [5]

Thành phần chính của metacognition

1. Kiến thức metacognitive:
   Đây là sự hiểu biết về cách bản thân học tập hiệu quả nhất, bao gồm việc nhận ra điểm mạnh và điểm yếu.

   • Ví dụ: Một sinh viên nhận thấy rằng mình học tốt hơn bằng cách sử dụng hình ảnh và sơ đồ tư duy thay vì chỉ đọc tài liệu. Điều này giúp họ lựa chọn đúng phương pháp học tập để tối ưu hóa hiệu quả.

2. Kỹ năng lập kế hoạch:
   Kỹ năng này liên quan đến việc thiết lập mục tiêu và tạo lịch trình học tập chi tiết.

   • Ví dụ: Một người học IELTS có thể lên kế hoạch dành 1 giờ mỗi ngày cho kỹ năng Reading và 30 phút cho Speaking, với mục tiêu cụ thể là cải thiện từng phần.

3. Kỹ năng giám sát:
   Là khả năng theo dõi và đánh giá tiến trình học tập, phát hiện những vấn đề cần cải thiện.

   • Ví dụ: Nếu kết quả bài kiểm tra Listening không tốt, người học có thể nhận ra rằng họ cần tập trung vào việc luyện kỹ năng nghe nhiều hơn.

4. Kỹ năng đánh giá:
   Kỹ năng này giúp người học xác định chiến lược nào hiệu quả và cần cải thiện.

   • Ví dụ: Một sinh viên có thể đánh giá rằng việc ghi chú từ vựng là hiệu quả, nhưng cần cải thiện cách sử dụng chúng trong bài viết thực tế.

Sự kết hợp giữa động lực và metacognition trong việc nâng cao khả năng tự học

Tại sao cần kết hợp hai chiến lược này?

Động lực và metacognition là hai yếu tố quan trọng trong việc học tập hiệu quả, và chúng bổ trợ lẫn nhau để tạo ra một hệ thống học tập hoàn thiện. Động lực đóng vai trò như nguồn năng lượng giúp người học duy trì sự tập trung và hứng thú trong quá trình học. Nó là yếu tố giúp bắt đầu và duy trì sự kiên trì ngay cả khi gặp khó khăn hay thất bại. Trong khi đó, metacognition đảm bảo rằng năng lượng từ động lực được sử dụng đúng cách, giúp người học không chỉ nỗ lực mà còn tối ưu hóa quá trình học tập của mình.

Nếu chỉ dựa vào động lực mà không có metacognition, người học có thể dễ bị mất phương hướng hoặc không tận dụng được tối đa thời gian và công sức. Ngược lại, nếu chỉ áp dụng metacognition mà thiếu đi động lực, quá trình học tập có thể trở nên máy móc và thiếu sự nhiệt huyết, dễ dẫn đến cảm giác chán nản hoặc bỏ cuộc. Do đó, sự kết hợp giữa hai yếu tố này là cần thiết để đảm bảo quá trình học tập vừa có năng lượng, vừa được thực hiện một cách chiến lược và hiệu quả.

Cách kết hợp hai chiến lược

Xác định mục tiêu rõ ràng (động lực) và lập kế hoạch cụ thể (metacognition)

Bước đầu tiên để kết hợp động lực và metacognition là xác định mục tiêu học tập rõ ràng, cụ thể. Một mục tiêu tốt nên tuân thủ nguyên tắc SMART (Specific - cụ thể, Measurable - đo lường được, Achievable - có thể đạt được, Relevant - liên quan, Time-bound - có thời hạn). Khi mục tiêu được xác định rõ ràng, người học sẽ cảm thấy có định hướng và có lý do để phấn đấu.

Ví dụ, một người học IELTS có thể đặt mục tiêu: "Tôi sẽ đạt 7.0 IELTS trong 6 tháng tới bằng cách học 2 giờ mỗi ngày." Mục tiêu này không chỉ rõ ràng và có thời hạn cụ thể mà còn giúp người học hiểu được khối lượng công việc cần thực hiện, từ đó lập kế hoạch học tập chi tiết hơn. Kế hoạch có thể bao gồm việc phân bổ thời gian hợp lý cho từng kỹ năng như Listening, Reading, Writing, và Speaking, đồng thời xác định các tài liệu và phương pháp học phù hợp.

Theo dõi tiến trình học tập

Sau khi có mục tiêu và kế hoạch, người học cần liên tục theo dõi tiến trình học tập của mình. Điều này không chỉ giúp duy trì động lực mà còn hỗ trợ metacognition trong việc nhận diện những khó khăn hoặc điều chỉnh chiến lược học tập.

Người học có thể duy trì một nhật ký học tập, ghi lại các hoạt động hàng ngày, những khó khăn đã gặp phải, và những thành tựu nhỏ đạt được. Sử dụng các công cụ hỗ trợ như biểu đồ tiến độ hoặc ứng dụng theo dõi học tập cũng là cách hiệu quả để có cái nhìn tổng quan về sự tiến bộ. Ví dụ, một người học IELTS có thể ghi lại điểm số của từng bài test thực hành để nhận ra kỹ năng nào cần cải thiện. Nếu điểm Writing liên tục thấp, người học có thể điều chỉnh kế hoạch để dành thêm thời gian cho kỹ năng này.

Xử lý thất bại

Trong quá trình học, không tránh khỏi những giai đoạn khó khăn hoặc thất bại. Đây là lúc vai trò của động lực và metacognition được thể hiện rõ ràng nhất. Để xử lý thất bại, người học cần duy trì động lực bằng cách luôn nhớ đến mục tiêu dài hạn và những lý do đã thúc đẩy họ bắt đầu. Việc tập trung vào bức tranh toàn cảnh sẽ giúp người học không dễ dàng bỏ cuộc khi gặp những thất bại nhỏ.

Ngoài ra, metacognition giúp người học nhận diện nguyên nhân dẫn đến thất bại và điều chỉnh kế hoạch học tập sao cho phù hợp. Ví dụ, nếu người học nhận thấy rằng việc ôn tập hàng ngày quá tải và gây căng thẳng, họ có thể giảm khối lượng học tập mỗi ngày nhưng tăng thêm thời gian ôn luyện vào cuối tuần. Việc linh hoạt điều chỉnh không chỉ cải thiện hiệu quả học tập mà còn giảm bớt áp lực, giúp người học duy trì sự hứng thú và gắn bó lâu dài với mục tiêu.

Ứng dụng trong việc học IELTS

Xây dựng động lực cá nhân

Việc xác định động lực học IELTS là bước quan trọng đầu tiên để duy trì sự kiên trì và hứng thú trong quá trình ôn luyện. Động lực cá nhân có thể xuất phát từ nhiều khía cạnh khác nhau, bao gồm động lực nội tại và động lực ngoại tại.

• Động lực nội tại: Đây là loại động lực xuất phát từ mong muốn cá nhân, chẳng hạn như cải thiện khả năng giao tiếp tiếng Anh, khám phá nền văn hóa nước ngoài, hoặc đơn giản là yêu thích việc sử dụng ngôn ngữ quốc tế. Những người có động lực nội tại thường dễ dàng duy trì việc học hơn bởi họ thấy niềm vui và ý nghĩa trong mỗi bước tiến bộ của mình.

• Động lực ngoại tại: Động lực này thường đến từ các yêu cầu bên ngoài, chẳng hạn như cần đạt điểm IELTS để du học, định cư, hoặc phát triển sự nghiệp. Đây là một yếu tố thúc đẩy mạnh mẽ trong các trường hợp người học có những mục tiêu rõ ràng và cụ thể từ phía môi trường bên ngoài.

Ví dụ ứng dụng

Một người học IELTS với mục tiêu đạt 7.0 trong vòng 6 tháng có thể xây dựng động lực bằng cách nhớ lại lý do tại sao họ bắt đầu. Họ có thể viết ra các mục tiêu lớn và chia nhỏ thành các cột mốc, chẳng hạn như hoàn thành từng kỹ năng Listening, Reading, Writing, và Speaking với thời gian và mức điểm mục tiêu cụ thể. Đồng thời, mỗi khi đạt được một mục tiêu nhỏ, người học có thể tự thưởng để duy trì cảm giác thành công và sự hứng thú.

Ứng dụng metacognition trong việc học IELTS

Lập kế hoạch

Lập kế hoạch học tập rõ ràng là một bước quan trọng để đảm bảo người học sử dụng thời gian và công sức một cách hiệu quả. Một kế hoạch tốt cần được xây dựng dựa trên việc phân chia thời gian hợp lý cho từng kỹ năng trong bài thi IELTS, bao gồm Listening, Reading, Writing, và Speaking.

Ví dụ, một người học có thể lên kế hoạch học Listening trong 1 giờ mỗi ngày với các bài nghe từ dễ đến khó, sau đó dành 30 phút để luyện Speaking với các chủ đề thường gặp. Ngoài ra, việc sử dụng tài liệu và nguồn học đáng tin cậy như sách Cambridge IELTS hoặc các ứng dụng học tập uy tín sẽ giúp tăng hiệu quả.

Theo dõi tiến trình

Theo dõi tiến trình học tập là cách để người học nhận diện điểm mạnh và điểm yếu, từ đó điều chỉnh chiến lược học phù hợp. Người học có thể ghi lại điểm số từ các bài test thực hành để xem sự cải thiện qua từng giai đoạn.

Ví dụ, nếu điểm Writing của một người liên tục thấp hơn so với các kỹ năng khác, họ cần dành thêm thời gian luyện viết Task 1 và Task 2, đồng thời phân tích các lỗi sai để tìm cách khắc phục. Quá trình này giúp người học không chỉ nhận ra vấn đề mà còn tạo động lực để cải thiện.

Đánh giá và điều chỉnh

Sau mỗi tuần học, người học nên dành thời gian để đánh giá lại hiệu quả của kế hoạch học tập. Các câu hỏi như "Chiến lược nào đang hiệu quả?", "Tôi có cần thay đổi cách tiếp cận nào không?" sẽ giúp họ điều chỉnh để đạt kết quả tốt hơn.

Nếu cách học hiện tại không mang lại tiến bộ rõ rệt, người học có thể thử nghiệm các phương pháp mới. Ví dụ, thay vì chỉ luyện Writing bằng cách tự viết, họ có thể tham gia các lớp học trực tuyến để nhận được phản hồi chi tiết từ giáo viên hoặc sử dụng công cụ chấm điểm tự động.

Kết hợp động lực và metacognition trong học IELTS

Listening

Động lực

Người học có thể tăng cường hứng thú trong việc luyện kỹ năng Listening bằng cách lựa chọn các bài nghe từ các chủ đề yêu thích như phim ảnh, âm nhạc, các buổi nói chuyện TED Talks, hoặc podcast về các lĩnh vực mà họ quan tâm. Việc kết hợp học tập với sở thích cá nhân giúp giảm cảm giác áp lực, biến việc luyện nghe trở thành một hoạt động thú vị và dễ dàng duy trì trong thời gian dài.

Metacognition

Trong quá trình luyện tập Listening, người học nên chú trọng đến việc ghi lại những lỗi sai mà mình thường gặp, chẳng hạn như nhầm lẫn giữa các từ vựng tương tự, không nghe rõ ý chính, hoặc bỏ sót các chi tiết quan trọng. Sau đó, họ có thể:

• Nghe lại đoạn bài để xác định lý do sai lầm: Ví dụ, liệu đó là do từ vựng không quen thuộc hay tốc độ bài nghe quá nhanh.

• Ghi chú chi tiết những từ hoặc cụm từ quan trọng: Tạo một danh sách từ vựng hoặc các đoạn hội thoại phổ biến để luyện tập thêm.

• Luyện nghe lại bài tập cũ: Chú ý tập trung hơn vào các phần từng sai sót để đảm bảo hiểu rõ hơn trong lần nghe sau.

Writing

Động lực

Người học có thể đặt mục tiêu cụ thể cho kỹ năng Writing, chẳng hạn như viết ít nhất một bài Task 2 mỗi ngày. Mục tiêu này giúp duy trì sự tập trung và cam kết trong việc luyện tập hàng ngày.

Để khích lệ bản thân, người học có thể tự thưởng bằng cách nghỉ ngơi, xem một bộ phim yêu thích, hoặc thưởng thức một món ăn ngon sau khi hoàn thành bài viết. Sự kết hợp giữa nỗ lực và phần thưởng giúp việc luyện Writing trở nên bớt căng thẳng hơn.

Metacognition

Sau khi hoàn thành mỗi bài viết, người học nên áp dụng metacognition để đánh giá và cải thiện:

• Sử dụng phản hồi từ giáo viên hoặc công cụ đánh giá trực tuyến: Phân tích các lỗi ngữ pháp, từ vựng, hoặc cách trình bày ý tưởng chưa rõ ràng.

• So sánh với bài mẫu: Tìm hiểu cách các bài viết mẫu tổ chức ý tưởng, sử dụng từ ngữ hoặc cấu trúc câu để cải thiện cách viết của mình.

• Lập danh sách lỗi thường gặp: Ví dụ, nếu lỗi phổ biến là sử dụng sai thì trong câu, người học có thể tập trung vào việc ôn tập ngữ pháp liên quan trước khi viết bài tiếp theo.

• Viết lại bài cải thiện: Sau khi nhận phản hồi, viết lại bài để áp dụng các sửa đổi. Điều này không chỉ giúp ghi nhớ cách sửa mà còn rèn luyện kỹ năng sử dụng ngữ pháp và từ vựng đúng cách.Lợi ích từ sự kết hợp trong học IELTS.

Kết luận

Trong hành trình nâng cao khả năng tự học, động lực và metacognition đóng vai trò như hai mặt của một đồng xu, không thể tách rời. Động lực giúp người học bắt đầu và duy trì năng lượng trong quá trình học tập, trong khi metacognition hỗ trợ việc lập kế hoạch, giám sát, và điều chỉnh chiến lược học tập để đạt hiệu quả cao nhất. Khi kết hợp hai yếu tố này, người học không chỉ tối ưu hóa được cách học mà còn tạo nên nền tảng vững chắc cho việc phát triển kỹ năng học tập suốt đời.

Việc áp dụng sự kết hợp này, đặc biệt trong những lĩnh vực thực tiễn như học IELTS, không chỉ giúp người học đạt được mục tiêu cụ thể mà còn xây dựng thói quen tự học bền vững. Qua những ví dụ cụ thể và cách triển khai đã được trình bày, người đọc hoàn toàn có thể áp dụng vào thực tế để cải thiện bản thân.

Hãy bắt đầu bằng việc xác định mục tiêu rõ ràng, duy trì động lực thông qua các cột mốc nhỏ, đồng thời theo dõi và đánh giá hành trình học tập của chính mình. Chỉ cần một sự thay đổi nhỏ trong cách tiếp cận, bạn sẽ thấy rõ sự tiến bộ lớn trong việc tự học và phát triển bản thân. Đây chính là chìa khóa để mở ra cánh cửa thành công trong học tập và cuộc sống.

Để giúp thí sinh giải quyết vấn đề thời gian và năng lượng trong bài thi IELTS Reading, đội ngũ chuyên môn tại ZIM đã biên soạn Bộ sách IELTS Reading Techniques: Skimming and Scanning và IELTS Reading Strategies. Những kiến thức trong sách được rút ra từ kinh nghiệm thi thực tế của các tác giả đã đạt được điểm 8.5 – 9.0 Reading, kết hợp với kiến thức học thuật về kỹ năng Skimming và Scanning.