Tiếng Latin và lợi ích của việc học ngôn ngữ Latin đối với người học tiếng Anh

Giới thiệu

Hiện nay, tiếng Anh được xem như một ngôn ngữ kết nối (lingua franca) toàn cầu, giúp con người ở nhiều lãnh thổ, quốc gia khác nhau có thể giao tiếp với nhau một cách thuận lợi. Ngôn ngữ Anh bắt nguồn vào khoảng thế kỷ thứ 5 khi người Germanic từ Châu Âu di cư đến vùng lãnh thổ mà ngày nay được biết đến là vương quốc Anh. Ngôn ngữ mà những người này cùng với hậu duệ của họ sử dụng được gọi là Anglo-Saxon, hay tiếng Anh cổ (Old English). Từ đó đến nay, tiếng Anh đã không ngừng thay đổi và chịu ảnh hưởng của rất nhiều ngôn ngữ khác nhau gồm: Latin, Hy Lạp, Pháp,… Trong đó, hơn một phần tư các từ tiếng Anh (29%) được đúc kết từ ngôn ngữ Latin.

Các từ tiếng Anh có thể mượn toàn bộ một từ vựng trong ngôn ngữ Latin hoặc một phần để làm các tiền tố (prefix) hay hậu tố (suffix) ghép vào một từ gốc (root), từ đó làm thay đổi ý nghĩa của từ gốc. Việc hiểu biết các mặt nghĩa của những từ hay thành phần từ trong tiếng Latin có thể giúp người học tiếng Anh mở rộng vốn từ vựng cũng như ghi nhớ tốt hơn các từ vựng đã học. Với mục đích trên, bài viết sẽ đề cập đến các khía cạnh của ngôn ngữ Latin, mối quan hệ giữa tiếng Latin và tiếng Anh cũng như điểm qua các từ tiếng Anh phổ biến được đúc kết từ ngôn ngữ Latin.

Tiếng Latin và lợi ích của việc học tiếng Latin với người học tiếng Anh

Tiếng Latin đã từng là ngôn ngữ quốc tế (lingua franca) trong hơn một ngàn năm và được sử dụng để trao đổi thông tin trong nhiều lĩnh vực khác nhau như: khoa học, tôn giáo, chính trị… trước khi được thay thế bởi tiếng Pháp vào thế kỷ XVIII và tiếng Anh vào cuối thế kỷ XIX. Dù vậy, các từ vựng tiếng Anh vẫn chịu ảnh hưởng sâu sắc của ngôn ngữ Latin, đặc biệt là những từ vựng được sử dụng trong văn phong học thuật. Vì vậy, việc hiểu nghĩa của các gốc Latin trong một từ tiếng Anh cũng như các sắc thái nghĩa của từ tiếng Anh đã thay đổi như thế nào khi mượn từ ngôn ngữ gốc Latin giúp người học:

Mở rộng vốn từ

Theo một nghiên cứu, khoảng 29% từ vựng trong tiếng Anh hiện đại chịu ảnh hưởng của ngôn ngữ Latin. Vì vậy, người học có thể mở rộng được vốn từ tiếng Anh nhờ hiểu biết nghĩa của các từ trong tiếng Latin.

Ví dụ:

Mortuus – có nghĩa là cái chết trong ngôn ngữ Latin. Trong tiếng Anh, ta có thể thấy có nhiều từ tiếng Anh có gốc “Mort-” tương tự (Mortality, Mortal). Tất cả những từ này đều truyền đạt một ý nghĩa nào đó liên quan đến cái chết. Cụ thể, Mortality (danh từ) có nghĩa là sự chết, việc có khả năng chết đi (không bất tử), mortal (tính từ) có nghĩa là có thể chết đi. Như vậy, có thể thấy, ngoài từ “death”, tiếng Anh còn có những cách khác để miêu tả cái chết.

Đoán nghĩa của từ vựng tiếng Anh

Khi đọc một văn bản, bài viết tiếng Anh học thuật với nhiều từ vựng tiếng Anh học thuật, chuyên môn, người học có thể sẽ gặp khó khăn trong việc lĩnh hội nội dung của bài viết. Do phần lớn các từ vựng tiếng Anh sử dụng trong các lĩnh vực học thuật như: khoa học, y khoa, kỹ thuật, kinh tế, … có nguồn gốc từ ngôn ngữ Latin, người học có thể vận dụng vốn hiểu biết về nghĩa của các từ trong tiếng Latin để suy ra nghĩa của một số từ trong tiếng Anh.

Ví dụ:

Tiền tố Mal- sẽ bổ sung thêm ý nghĩa sai hoặc xấu cho danh từ theo sau nó. Một số từ có tiền tố Mal-

• Malnutrition – suy dinh dưỡng;
• Malfunction: sai chức năng;
• Malformation: dị dạng (sự hình thành sai)

Tăng cường khả năng ghi nhớ từ vựng tiếng Anh

Để ghi nhớ các từ vựng tốt hơn, người học thường sử dụng phương pháp chunking – nhóm các từ vựng có chung một chủ đề, thông tin, ý nghĩa hay chính tả tương tự nhau. Việc biết nghĩa của các tiền tố, hậu tố hay từ gốc Latin giúp người học có thêm nhiều thông tin liên quan đến một từ trong tiếng Anh, từ đó có thể dễ dàng nhóm các thông tin, mặt nghĩa này với nhau để ghi nhớ từ vựng tốt hơn.

Ví dụ:

Các từ “ambivalent” (có cảm xúc lẫn lộn); “ambiguity” (nhập nhằng, do có nhiều nghĩa); “amphibians” (lưỡng cư) đều có điểm chung là một sự vật, sự việc có nhiều hơn một chiều do đều có tiền tố “ambi-” (2 phía; 2 mặt; 2 thái cực). Từ đó, người học sẽ có thể ghi nhớ mỗi từ tốt hơn khi học từng từ riêng lẻ nhờ có thêm nhiều thông tin liên quan đến mỗi từ cũng như sự liên quan giữa chúng với nhau.

Các từ tiếng Anh chịu ảnh hưởng của ngôn ngữ Latin

Các tiền tố tiếng Anh mượn từ tiếng Latin

Tiền tố là một thành phần từ được ghép vào trước một từ gốc (root) để thêm hoặc thay đổi ý nghĩa của từ gốc đó. Bản thân một tiền tố cũng đã có ý nghĩa riêng của nó. Nghĩa này của tiền tố sẽ hợp với nghĩa của từ gốc để tạo ra nghĩa mới.

Một số tiền tố trong tiếng Anh lấy gốc là tiếng Latin

Tiền tố Latin	Nghĩa	Ví dụ
Pre-	Trước/Tiền	Premature, Prevent, Precede
Post-/Ante-	Sau/Hậu	Postgraduate, posterity
Re-	Lặp lại/Trở lại	Redo, reread, review, reset
Contra-	Chống lại	Contraception, Contradict
Ben-/Bene-	Tốt	Benefit
Mal-	Xấu/Sai	Malfunction, Malnutrition
Semi-	Một nửa/Bán	Semicolon, semiannual
De-/Dis-/In-/Ob-	Không có/Phủ định*	Discontinue, Demotivate, incomplete
Inter-	Giữa	Interpersonal, Intercommunicate
Intra-/Intro-	Bên trong	Intracellular, intravascular, introduce, introvert
Extra-/Extro	Bên ngoài	Extracurricular, Extrovert
Circum-	Xung quanh	Circumstance, circumvent
Micro-	Nhỏ/Vi	Microorganism, microwave
Macro-	Lớn	Macrophage, macroeconomic
Trans-	Qua (Through)	Transport, transfigure, transmit
Ambi-/Amphi	Hai (mặt, phía…)/Lưỡng	Ambivalent, Ambiguity, Amphibian
Co-/Com-/Con-	Với	Cooperate, Compromise, Concur

Các hậu tố tiếng Anh lấy gốc là tiếng Latin

Hậu tố là một thành phần từ được ghép vào sau một từ gốc (root). Đa số các hậu tố trong tiếng Anh được sử dụng để chỉ định loại từ của một từ (là động từ, tính từ hay danh từ). Tuy nhiên, một số hậu tố cũng mang ý nghĩa riêng và làm thay đổi ý nghĩa khi được ghép với từ gốc. Sau đây, bài viết sẽ trình bày một số hậu tố có ý nghĩa đặc biệt mà tiếng Anh lấy từ ngôn ngữ Latin.

Hậu tố	Nghĩa	Ví dụ
-Phobia	Nỗi sợ	Homophobia, Acrophobia
-Ology	Ngành (1 nhánh kiến thức, khoa học)	Archaeology, Biology, Physiology, Etymology

Các từ tiếng Anh có nguồn gốc từ tiếng Latin

Dưới đây là danh sách các từ tiếng Anh học thuật có gốc từ tiếng Latin

Tiếng Latin	Nghĩa	Tiếng Anh
Aqua	Nước	Aquatic, Aquarium
Figura	Hình	Figure
Herba	Thảo – thực vật	Herbivore, herb
schola	Học	Scholar, Scholarship
maritima	Biển	maritime
folium	Lá	Foliage
Mutare	Thay đổi	Mutation, Commute, Transmute
Vulnerare	Làm bị thương, đau	Vulnerable,Vulnerability
Vitare	Tránh	Inevitable
Populus	Người	Population, Popular
Densa	Dày	Dense, Density
Desidare	Muốn	Desire
Grata	Làm hài lòng	Gratification, Gratitude
Sola	Một mình	Sole, Solely, Solitude
Annus	Năm	Annual, Annually
Initium	Bắt đầu	Initiate, Initial, Initiative
Mortuus	Tử – Chết	Mortal, Immortal, Mortality
Corpus	Cơ thể	Corpse, Corporeal, Incorporate
Probare	Thử, thăm dò	Probation, Probe
Hostis	Thù địch	Hostile, Hostility
Luna	Nguyệt – Mặt trăng	Lunar, Lunatic
Solaris	Nhật – Mặt trời	Solar
Stella	Thuộc về các vì sao	Stellar
Caelum	Thiên – thuộc về trời	Celestial
Terra	Địa – thuộc về đất	Terrestrial, Terraform, Terrain, Territory
Verbum	Thuộc về từ	Verbal, verb
Audit	Thính – thuộc về nghe	Auditory, Auditorium
Amare	Yêu	Amiable
Monstrare	Cho thấy	Demonstrate, Demonstration
Narrare	Kể, tường thuật	Narrate, Narrator, Narration
Spectare	Xem	Spectacle, Speculate, Spectacular

Kết Luận

Nhiều từ tiếng Anh dùng cho mục đích học thuật có gốc từ tiếng Latin. Việc hiểu được nghĩa của các từ, tiền tố, hậu tố trong tiếng Latin giúp người học tiếng Anh mở rộng hơn vốn từ vựng của bản thân, ghi nhớ tốt hơn từ mới đồng thời rèn luyện được kỹ năng đoán nghĩa của một từ tiếng Anh học thuật dựa trên những mặt nghĩa đã biết trong tiếng Latin.

Khải Đức – Giảng viên tại ZIM