Phát triển tư duy phản biện được cá nhân hóa để học tiếng Anh hiệu quả (Personalized Critical Thinking Development)

Tư duy phản biện được cá nhân hóa (Personalized Critical Thinking Development)

Personalized Critical Thinking là quá trình tư duy phân tích đưa ra những đánh giá hợp lý, lập luận logic và được cân nhắc kỹ lưỡng thông qua khả năng đặt những câu hỏi như tại sao, làm thế nào, bằng cách gì, như thế nào,... về những gì được đọc, nghe, nói hoặc viết.

Theo Florea & Hurjui (2015), chúng ta có thể mô tả kỹ năng tư duy phản biện như một quá trình học tập chủ động bao gồm việc quyết định đồng tình hay không đồng tình với thông tin, đưa ra phán đoán để đảm bảo tính chính xác và sửa đổi những thông tin không chính xác để tạo ra ý tưởng mới. Việc phát triển kỹ năng này liên quan đến việc điều chỉnh phương pháp, nội dung hoặc tốc độ giảng dạy dựa trên đặc điểm cụ thể của từng người học nhằm xây dựng luận điểm thuyết phục và nâng cao kỹ năng tư duy phản biện.

Xem chi tiết: Tư duy phản biện là gì? Những kĩ năng cần có để tư duy phản biện

Các nhân tố ảnh hưởng tới việc nâng cao tư duy phản biện

Có rất nhiều yếu tố ảnh hưởng đến việc nâng cao tư duy phản biện, bao gồm cả yếu tố cá nhân và môi trường xung quanh. Với mục đích cung cấp cho người học cái nhìn tổng quan về tư duy phản biện, phần này sẽ tập trung trình bày hai yếu tố ảnh hưởng liên quan đến kiến thức nền tảng và lối tư duy của người học, cũng như tập trung phân tích tác động của chúng đến việc hình thành tư duy phản biện.

1. Kiến thức nền tảng

Kiến thức nền tảng (prior knowledge) hay còn được gọi là “prerequisite knowledge” là tổng hợp những kiến thức và kinh nghiệm đã thu thập được và sẽ được áp dụng vào những trải nghiệm học tập mới. Tầm quan trọng của kiến thức nền tảng là giúp học sinh xây dựng cầu nối giữa kiến ​​thức mới và kiến ​​thức đã có sẵn (Arends, 1997). Kiến thức nền tảng có ít nhất bốn đặc điểm sau (Tsai & Hung, 2002):

• (1) nó được dựa theo trải nghiệm sống của học sinh

• (2) kiến thức nền tảng của học sinh đôi khi khác với kiến ​​thức được sử dụng bởi các nhà khoa học hoặc giáo viên

• (3) kiến thức nền tảng khó có thể bị thay đổi

• (4) kiến thức nền tảng sẽ ảnh hưởng đến quá trình dạy và học hoặc quá trình hình thành những khái niệm của học sinh

Kiến thức nền tảng của học sinh là yếu tố quan trọng trong quá trình học vì nó có thể giúp học sinh dễ dàng tiếp cận những điều mới, hiểu biết mới hơn (Istibsyaroh, 2017). Kiến thức nền tảng là một nguyên nhân chủ quan và những học sinh có nhiều kiến ​​thức nền tảng hơn có thể có nhiều khả năng ghi nhớ để làm việc và xử lý các nhiệm vụ học tập hiện tại của họ. Việc có sẵn một lượng kiến thức nền tảng nhất định sẽ hỗ trợ người học trong khâu hiểu và phân tích thông tin, xác định ý chính, phân tích lập luận và đưa ra quyết định.

→ Tuy nhiên, vì đặc tính của kiến thức nền tảng là khó có thể bị thay đổi nên người học cũng cần thực sự lưu ý khi đưa ra quan điểm, dẫn chứng. Không nên để thiên kiến cá nhân hay những kiến thức có sẵn làm hạn chế góc nhìn khách quan, đa chiều khi đưa ra lập luận.

2. Lựa chọn lối tư duy phù hợp

Theo tâm lý học, Lý thuyết Quy trình Kép (Dual Process Theory) thừa nhận rằng con người có hai phương thức suy nghĩ, đôi khi được gọi là Hệ thống 1 (System 1) và Hệ thống 2 (System 2) (Kahneman, 2011).

• Tư duy của Hệ thống 1 diễn ra tự động, nhanh chóng, dễ dàng và cần thiết cho những hoạt động bình thường, nhưng nó có thể dẫn đến những suy luận sai lầm, chẳng hạn như đánh giá sai về xác suất hoặc rủi ro, hoặc những sai lầm trong tư duy phản biện, chẳng hạn như thành kiến ​​về niềm tin (belief bias) và thiên kiến ​​xác nhận (confirmation bias).

• Ngược lại, tư duy Hệ thống 2 chậm và tốn nhiều công sức, đòi hỏi sự tập trung và tự chủ. Nó gắn liền với lý luận logic và đưa ra quyết định có ý thức.

Nhìn chung, 2 loại hình tư duy này đều có những ưu và nhược điểm nhất định, gây ảnh hưởng trực tiếp tới quá trình tư duy phản biện:

• Với lối tư duy của Hệ thống 1, tư duy tự động giúp chúng ta nhanh chóng nhận diện và xử lý thông tin liên quan đến vấn đề đang xem xét, từ đó tiết kiệm thời gian và năng lượng cho việc phân tích sâu hơn. Ví dụ, khi đọc một bài báo, người đọc có thể xác định ngay những ý chính, luận điểm quan trọng, từ đó dành được nhiều thời gian hơn vào việc tập trung đánh giá tính logic và bằng chứng của thông tin. Tuy nhiên, cần lưu ý rằng tư duy tự động cũng có thể dẫn đến những sai sót trong quá trình phản biện nếu không được kiểm soát và điều chỉnh hợp lý. Chẳng hạn, do quá phụ thuộc vào trực giác, ta có thể đưa ra những lập luận thiếu logic hoặc có xu hướng áp dụng những khuôn mẫu tư duy cũ vào những tình huống mới mà không xem xét kỹ lưỡng các yếu tố cụ thể.

• Mặt khác, lối tư duy logic của Hệ thống 2 giúp ta phân chia thông tin thành các phần nhỏ hơn, dễ quản lý hơn, từ đó dễ dàng đánh giá tính chính xác, độ tin cậy và mối liên hệ giữa các phần thông tin đó. Đồng thời giúp ta đánh giá bằng chứng một cách khách quan, không thiên vị, dựa trên các tiêu chí rõ ràng và cụ thể, từ đó đưa ra những kết luận chính xác hơn. Tuy nhiên, lối tư duy này cũng yêu cầu người học đầu tư nhiều thời gian và chất xám hơn.

→ Người học có thể bị ảnh hưởng bởi cả 2 lối tư duy này trong quá trình đưa ra lập luận phản biện. Tuy nhiên có những tình huống, việc áp dụng lối tư duy này sẽ thích hợp hơn cái kia. Người học cần lưu ý nhận diện ưu, nhược điểm của từng kiểu tư duy để áp dụng cho đúng hoàn cảnh.

Lợi ích và khó khăn trong việc phát triển tư duy phản biện được cá nhân hóa

Lợi ích

Việc phát triển tư duy phản biện cá nhân hóa cho phép mỗi cá nhân tiếp cận và rèn luyện kỹ năng tư duy phản biện theo cách phù hợp với điểm mạnh, điểm yếu, phong cách học tập và sở thích riêng của họ. Điều này giúp học viên tối ưu hóa hiệu quả học tập và giúp tập trung vào những lĩnh vực cần cải thiện nhất của mỗi cá nhân, từ đó mang lại kết quả học tập hiệu quả hơn.

Một ưu điểm lớn nữa đó là giúp khuyến khích sự sáng tạo. Tư duy phản biện một khi được cá nhân hóa sẽ giúp thúc đẩy sự sáng tạo và tư duy độc lập. Trong lớp học, khi được khuyến khích khám phá và phát triển ý tưởng của riêng mình, học viên sẽ tự tin hơn trong việc đưa ra quan điểm và giải quyết vấn đề theo cách sáng tạo nhất.

Khó khăn

Việc đánh giá mức độ tiến bộ của mỗi cá nhân trong quá trình phát triển tư duy phản biện có thể khó khăn hơn so với phương pháp giảng dạy truyền thống. Do tính chất cá nhân hóa, không có thước đo chung cho tất cả mọi người, đòi hỏi giáo viên phải có phương pháp đánh giá phù hợp với từng cá nhân. Một số người học cũng có thể gặp khó khăn trong việc duy trì động lực khi tham gia vào việc phát triển tư duy phản biện cá nhân hóa. Việc học tập đòi hỏi sự chủ động và nỗ lực cao từ phía người học, và không phải ai cũng sẵn sàng dành thời gian và công sức cho việc này.

Xem thêm: Các rào cản trong việc hình thành và rèn luyện tư duy phản biện

Môi trường học tập cá nhân hóa giúp phát triển tư duy phản biện tại ZIM ACADEMY

Hiểu được rằng mỗi học viên có nhu cầu và phong cách học tập riêng biệt, ZIM xây dựng chương trình học tập cá nhân hóa, đặt học viên vào vị trí trung tâm. Tại đây, học viên được khuyến khích tự giác khám phá và làm chủ kiến thức, đồng thời có thể học tập mọi lúc, mọi nơi theo cách thức phù hợp nhất với bản thân.

ZIM cũng cam kết cung cấp cho đội ngũ giáo viên kiến thức chuyên môn về cá nhân hóa giáo dục thông qua các khóa đào tạo bài bản, đảm bảo việc ứng dụng phương pháp này một cách khoa học và hiệu quả dựa trên nền tảng nghiên cứu giáo dục uy tín.

Các giai đoạn cá nhân hóa trong phát triển tư duy phản biện được ứng dụng linh hoạt tại ZIM

Tư duy phản biện là một kỹ năng quan trọng giúp chúng ta đánh giá thông tin một cách logic, khách quan và đưa ra quyết định sáng suốt. Tuy nhiên, mỗi người có những điểm mạnh, điểm yếu và phong cách học tập riêng biệt, vì vậy việc phát triển tư duy phản biện cũng cần được cá nhân hóa để đạt hiệu quả cao nhất.

Hiểu được thực tế đó, với sự đề cao tính linh hoạt trong môi trường học tập, ZIM xây dựng lộ trình cá nhân hóa tư duy phản biện cho học viên qua các giai đoạn:

Giai đoạn 1: Hiểu rõ bản thân

Hiểu rõ điểm mạnh và điểm yếu của bản thân sẽ giúp học viên lựa chọn phương pháp phát triển tư duy phản biện phù hợp nhất. Người dạy có vai trò hỗ trợ học viên xác định:

• Điểm mạnh: Học viên giỏi phân tích thông tin bằng cách nào? Có khả năng nhìn nhận vấn đề từ nhiều góc độ khác nhau không? Có thể đưa ra lập luận một cách logic và thuyết phục không?

• Điểm yếu: Học viên gặp khó khăn gì trong việc đánh giá thông tin? Có xu hướng thiên vị trong suy nghĩ không? Có dễ bị ảnh hưởng bởi cảm xúc không?

Giai đoạn 2: Lựa chọn phương pháp học tập phù hợp

Có rất nhiều phương pháp học tập khác nhau để phát triển tư duy phản biện. Mỗi cá nhân có điểm mạnh, điểm yếu, phong cách học tập và mục tiêu riêng biệt, vì vậy việc áp dụng các phương pháp phát triển tư duy phản biện cần được điều chỉnh để phù hợp với từng cá nhân.

Người dạy và học viên sẽ cùng lựa chọn phương pháp phù hợp với phong cách học tập và mục tiêu của người học, chẳng hạn như:

• Bản đồ tư duy (Mind map)

Bản đồ tư duy là một công cụ giúp trực quan hóa thông tin và mối quan hệ giữa các ý tưởng. Đây là một cách hiệu quả để phân tích thông tin và đưa ra lập luận. Phương pháp này phù hợp với mọi đối tượng người học, từ học sinh, sinh viên tới người đi làm đều có thể áp dụng. Nhờ đó, người học có cơ hội được kích thích tư duy sáng tạo, liên kết ý tưởng và phát triển khả năng ghi nhớ, tóm tắt thông tin.

• Tranh luận

Tranh luận là một cách hiệu quả để rèn luyện kỹ năng tư duy phản biện. Khi tranh luận, cần phải lắng nghe ý kiến ​​của người khác, phân tích lập luận của họ và đưa ra lập luận của riêng mình một cách logic và thuyết phục. Trong môi trường học đường hoặc thậm chí tại cơ quan, chỗ làm, người học cũng có thể áp dụng phương pháp tranh luận để rèn luyện kỹ năng lập luận, phản biện và thuyết trình.

• Nghe chủ động (Active listening)

Phương pháp này đòi hỏi con người phải tập trung và sử dụng ý thức để nghe không chỉ những từ mà người khác đang nói mà quan trọng hơn là toàn bộ thông điệp được truyền đạt. Mọi độ tuổi, mọi đối tượng đều có thể áp dụng phương pháp này; kể cả khi rảnh rỗi hay trong các cuộc đối thoại hàng ngày.

Trong các cuộc đối thoại, nghe chủ động giúp ta ghi nhớ và xử lý thông tin một cách hiệu quả, phân biệt được thông tin chính và phụ, xác định những luận điểm quan trọng. Nhờ vậy, ta có thể phân tích thông tin một cách logic, đánh giá tính chính xác, tin cậy và độ phù hợp của thông tin.

• Áp dụng ACER Framework

Phương pháp này mô tả ba khía cạnh chính của tư duy phản biện: phân tích, đánh giá và lý luận. ACER Framework cung cấp một khuôn khổ để thiết kế các bài học và hoạt động, từ đó giúp người dạy đánh giá và hỗ trợ học sinh phát triển kỹ năng tư duy phản biện tốt hơn.

Với đối tượng là học sinh, sinh viên, người học có thể sử dụng ACER Framework như một khuôn khổ để tự học và rèn luyện kỹ năng tư duy phản biện, bằng cách tham gia thảo luận nhóm, phân tích và giải quyết bài tập theo từng bước của ACER Framework, giúp nâng cao khả năng tư duy logic, sáng tạo. Người đi làm cũng có thể áp dụng ACER Framework để giao tiếp hiệu quả với đồng nghiệp, khách hàng, đối tác, thuyết trình ý tưởng một cách logic và thuyết phục.

• Thang do nhận thức của Bloom (Bloom’s Taxonomy)

Thang đo này bắt đầu từ phần dưới cùng với cấp độ nhận thức thấp nhất - ghi nhớ thông tin, cho đến cấp độ nhận thức cao nhất - sáng tạo. Độ khó sẽ tăng dần khi tiến đến các cấp bậc nhận thức phía trên đòi hỏi thí sinh phải suy nghĩ nhiều, phức tạp hơn.

Đối tượng phù hợp để áp dụng phương pháp này có thể là học sinh, sinh viên, nhân viên trong môi trường làm việc hay bất kỳ ai muốn tăng cường khả năng tư duy phản biện của mình.

Trong giảng dạy và học tập, giáo viên có thể sử dụng phương pháp Thang do nhận thức của Bloom để tạo ra các câu hỏi và bài tập phản biện giúp học sinh hoặc sinh viên phát triển khả năng tư duy sâu và phân tích. Các nhóm hoặc cá nhân tham gia vào các cuộc thảo luận và hội thảo cũng có thể áp dụng phương pháp này để đưa ra các ý kiến phản biện và câu hỏi đề xuất.

• Rèn luyện kỹ năng suy nghĩ bậc cao (Higher order thinking skills - HOTS)

Kỹ năng suy nghĩ bậc cao là một hoạt động mà thí sinh cần phải suy nghĩ ở cấp độ cao hơn, quá trình này kích thích sự suy nghĩ của thí sinh, đòi hỏi thí sinh phải suy nghĩ nhiều hơn, sâu hơn và suy nghĩ phức tạp hơn. Thí sinh có thể rèn luyện được tư duy phản biện của mình dựa vào việc luyện tập tiếp cận, giải quyết các vấn đề bằng các cấp độ nhận thức, suy nghĩ cao hơn.

Việc luyện tập HOTS thường được thực hiện trong các hoàn cảnh mà đòi hỏi người thực hiện phải đưa ra những quyết định phức tạp, phân tích thông tin từ nhiều nguồn khác nhau. Các hoàn cảnh thích hợp để luyện tập HOTS có thể được thực hiện bởi học sinh, sinh viên, người đi làm, trong các bài toán logic, bài tập tư duy, thảo luận nhóm hoặc các trường hợp thực tế như quản lý dự án, xử lý vấn đề phức tạp trong công việc hoặc trong cuộc sống hàng ngày.

Giai đoạn 3: Áp dụng cá nhân hóa tư duy phản biện vào việc học tiếng Anh

Tư duy phản biện là một kỹ năng cần được rèn luyện thường xuyên. Người học có thể áp dụng tư duy phản biện vào mọi hoạt động trong cuộc sống, chẳng hạn như khi đọc báo, xem tin tức, thảo luận với bạn bè hoặc đưa ra quyết định. Trong quá trình luyện tập, người học cần lưu ý:

• Xem xét động cơ của vấn đề đang thảo luận

• Đánh giá mọi việc một cách khách quan

• Chủ động nghiên cứu thông tin

• Chia nhỏ và phân tích vấn đề

• Luôn đặt câu hỏi và đưa ra giả định

• Nâng cao kỹ năng giao tiếp và vốn từ vựng

Các học viên đến với ZIM ACADEMY luôn được hướng dẫn từ những bước đầu tiên:

+ Đầu tiên, học viên sẽ được hỗ trợ khám phá và xác định những điểm mạnh, điểm yếu của bản thân. Giáo viên sẽ cùng học viên hệ thống lại kiến thức, xây dựng mục tiêu học tập cụ thể sao cho phù hợp với từng đối tượng.

+ Sau đó, giáo viên sẽ cùng học viên lựa chọn phương pháp học tập phù hợp và tạo ra môi trường, bài tập phù hợp với phong cách đó. Ví dụ, sau khi đã hệ thống được kiến thức xong, giáo viên sẽ hỗ trợ người học trong khâu suy luận và đánh giá nhằm rèn luyện khả năng tư duy logic. Chẳng hạn với học viên là thanh thiếu niên, giáo viên sẽ tích cực sử dụng các chủ đề học tập liên quan đến sở thích và cuộc sống để tăng tính hứng thú và kết nối với thực tế trong các tiết học.

Còn với đối tượng là người đi làm, giáo viên sẽ sử dụng các tài liệu học tập thực tế và phù hợp với mục tiêu học tập của người lớn như bài báo, bài báo cáo và các nghiên cứu khoa học. Ngoài ra, các tiết học cũng sẽ mô phỏng một cuộc tranh luận thực sự, bắt đầu với việc cùng đi phân tích các bài nói TED Talk, BBC podcast, hay những buổi diễn thuyết của những người có sức ảnh hưởng, từ đó người học có thể học hỏi lối tư duy của họ và đồng thời đối chiếu với tư duy phản biện của bản thân. Giáo viên, trong quá trình đó, sẽ giúp người học hình dung được thế nào là Critical Thinking và đánh giá lại chính bản thân mình còn thiếu sót ở đâu để cải thiện.

+ Cuối cùng, sau khi đã tự chủ trong việc xử lý thông tin và hình thành được những lý lẽ, dẫn chứng đủ thuyết phục, giáo viên sẽ để người học đưa ra quyết định. Học viên sẽ tự đánh giá tính thuyết phục và khách quan của lý lẽ, xác định xem thông tin có được trình bày một cách logic, rõ ràng và dễ hiểu hay không; kiểm tra xem thông tin có bị thiên vị bởi quan điểm nào không và so sánh thông tin này với các nguồn thông tin khác để có cái nhìn toàn diện hơn. Trong quá trình đó, giáo viên - với vai trò là người hướng dẫn, sẽ chỉnh sửa, góp ý để hoàn thiện hơn câu trả lời của học viên. Đồng thời khuyến khích học viên tự củng cố và tự đánh giá học tập để theo dõi sự tiến bộ của bản thân và suy ngẫm về việc học của mình tốt nhất.

Đánh giá quá trình nhằm nâng cao hiệu quả dạy và học

Trong quá trình dạy và học tại ZIM, các thầy cô luôn cố gắng theo dõi sát sao tiến độ và năng lực của từng đối tượng học viên nhằm đưa ra sự hỗ trợ và điều chỉnh phù hợp nhất. Trong các tiết học, giáo viên sẽ quan sát và đánh giá mức độ tham gia của học viên trong các hoạt động học tập, cũng như chất lượng bài phát biểu của học sinh, thể hiện qua tính logic, sự sáng tạo và khả năng lập luận. Bên cạnh đó, hiệu quả của các hoạt động dạy học đã thực hiện cũng được theo dõi để điều chỉnh sao cho phù hợp nhất, cả về mức độ thu hút và khơi gợi hứng thú cho học viên và về mức độ hỗ trợ học viên phát triển kỹ năng tư duy phản biện.

Tư duy phản biện của học viên sẽ được đánh giá một cách tổng quan vừa qua hình thức làm việc nhóm và phỏng vấn cá nhân. Trong đó, giáo viên sẽ quan sát và đánh giá khả năng tham gia thảo luận, kỹ năng lắng nghe, khả năng phản hồi và xây dựng ý tưởng của học viên; cũng như khả năng tư duy độc lập, khả năng giải thích quan điểm và xử lý tình huống. Nhằm tạo không khí sôi động cho lớp học thì ngoài các bài kiểm tra thông thường, các tiết học cũng sẽ đan xen tổ chức các hoạt động tăng tương tác qua Blooket, Quizizz, các trò chơi nhập vai,... để cùng lúc tránh sự nhàm chán và đồng thời đánh giá mức độ hiểu biết, xử lý thông tin của học viên một cách toàn diện nhất.

Tổng kết

Nhìn chung, tư duy phản biện là một kỹ năng thiết yếu cho thành công trong học tập và cuộc sống. Tại ZIM ACADEMY, kỹ năng tư duy phản biện của học viên được đánh giá thông qua một quá trình toàn diện, tích hợp nhiều phương pháp và công nghệ tiên tiến, từ đó giúp học viên nhận thức được điểm mạnh, điểm yếu và có định hướng phát triển phù hợp nhất cho bản thân.

Nguồn tham khảo

• Florea, N. M., & Hurjui, E. (2015). Critical thinking in elementary school children. Social and Behavioural Sciences, 180, 565-575.

• Arends R. Classroom Instruction and Management. USA: Mc Graw-Hill Companies; 1997

• Tsai, C-C. & Hung C-M. 2002. Exploring Students’ Coginitiv Stucture in Learning Science: A Review of Relevant Methods. J Biol Eductaion. 36(4):163–9.

• Irianti R. 2012. Prestasi Belajar Kewirausahaan ditinjau dari Persepsi Peluang Kerja dan Motivasi Belajar pada Mahasiswa FKIP Pendidikan Akuntasi Universitas Muhammadiyah Surakarta Angkatan 2008. Universitas Muhammadiyah Surakarta. Istibsyaroh A. 2017. Pengaruh Keyakinan Diri dan Pengetahuan Awal Terhadap Minat Belajar Materi Akuntansi Kelas XII SMA Negeri Di Kota Mojokerto. J Ekon Pendidik dan Kewirausahaan. 1(1).

• Kahneman D. Thinking, Fast and Slow. New York, NY: Farrar, Straus and Giroux; 2011.

• Factors Affecting The Development of Critical Thinking of Indonesian Learners of English Language. (n.d.). CORE. Retrieved June 14, 2024.

• Kathryn, A. J. (2023, 4 17). ‘Why is this hard, to have critical thinking?’ Exploring the factors affecting critical thinking with international higher education students.

• Monteiro S, Sherbino J, Sibbald M, Norman G. Critical thinking, biases and dual processing: The enduring myth of generalisable skills. Med Educ. 2020;54:66– 73.

• How Does Prior Knowledge Influence Learning Engagement? The Mediating Roles of Cognitive Load and Help-Seeking. (2020, October 28). Frontiers. Retrieved June 14, 2024

• Cottrell, S. (2005). Critical Thinking Skills: Developing Effective Analysis and Argument. New York: Palgrave Macmillan.

• Doymus, K. (2008). Teaching Chemical Equilibrium With The Jigsaw Technique. Research in Science Education, 38(2), 249–260.