Cá nhân hóa việc luyện tốc độ đọc trong TOEIC bằng dữ liệu Eye-tracking và lý thuyết tải nhận thức
Key takeaways
Eye-tracking giúp phân tích hành vi đọc và phát hiện điểm yếu cá nhân.
Tải nhận thức ảnh hưởng trực tiếp đến tốc độ và mức độ hiểu bài đọc TOEIC.
Cá nhân hóa luyện đọc giúp cải thiện hiệu suất làm bài rõ rệt.
Việc kết hợp dữ liệu thực nghiệm với phương pháp học theo bối cảnh là cần thiết.
TOEIC là kỳ thi đánh giá năng lực tiếng Anh trong môi trường làm việc, phổ biến tại châu Á. Trong đó, Part 7 – phần đọc hiểu – gây áp lực lớn vì đòi hỏi xử lý nhanh lượng thông tin dài và đa dạng. Điều này dễ dẫn đến quá tải nhận thức, giảm hiệu quả đọc và tăng sai sót khi chọn đáp án.
Vấn đề không chỉ là kỹ thuật đọc, mà còn do cách luyện thi chưa tính đến đặc điểm nhận thức cá nhân như tốc độ, sự chú ý hay cách xử lý thông tin. Cách tiếp cận đồng loạt dễ khiến việc học trở nên hời hợt, thiếu bền vững. Bài viết đề xuất mô hình luyện đọc TOEIC cá nhân hóa, kết hợp dữ liệu Eye-tracking và lý thuyết Tải nhận thức, nhằm xây dựng một phương pháp luyện đọc hiệu quả, phù hợp với từng người học.
Tổng quan lý thuyết
Lý thuyết tải nhận thức (Cognitive Load Theory – CLT) – John Sweller (1988)
Lý thuyết tải nhận thức do John Sweller phát triển vào cuối thập niên 1980 đã trở thành một nền tảng vững chắc trong việc thiết kế giáo dục hiện đại. Sweller cho rằng bộ nhớ làm việc (working memory) của con người có giới hạn rõ rệt và rất dễ bị quá tải khi xử lý thông tin mới [3]. Đặc biệt trong bối cảnh thi cử như TOEIC, nơi người học phải xử lý lượng thông tin lớn trong thời gian ngắn, việc nhận diện và điều chỉnh tải nhận thức là vô cùng quan trọng.
Ba thành phần chính của tải nhận thức gồm: [3]
Tải nội tại (Intrinsic Load): liên quan đến độ phức tạp cố hữu của nội dung học, ví dụ như sự khó hiểu của cấu trúc câu, độ dài văn bản, hoặc độ trừu tượng của từ vựng.
Tải ngoại lai (Extraneous Load): liên quan đến cách thông tin được trình bày. Một văn bản nhiều thông tin không trọng tâm, trình bày lộn xộn, hoặc sử dụng font chữ khó đọc sẽ gây tăng tải ngoại lai.
Tải hữu ích (Germane Load): là phần năng lực nhận thức dành cho việc xử lý sâu và ghi nhớ dài hạn – đây là loại tải mà giáo viên muốn tối ưu hóa.
Trong phần đọc TOEIC, tải nội tại và tải ngoại lai thường chiếm ưu thế, khiến người học không còn đủ năng lực nhận thức để xử lý tải hữu ích. Ví dụ, một người học khi đọc đoạn văn email dài, có nhiều từ chuyên ngành và chứa ẩn dụ, có thể bị “choáng” và mất định hướng. Điều này dẫn đến việc đoán mò đáp án hoặc phải đọc đi đọc lại – gây mất thời gian.
Một trong những ứng dụng thực tiễn quan trọng của CLT trong luyện TOEIC là việc giảm tải ngoại lai thông qua thiết kế văn bản và bài tập có định hướng chiến lược đọc cụ thể [4]. Điều này có thể bao gồm việc đánh dấu từ khóa, hướng dẫn đọc có trọng tâm, hoặc cung cấp bản đồ tư duy tóm tắt văn bản.
Eye-tracking và hành vi đọc – Rayner (1998), Bax (2013)
Eye-tracking là công nghệ theo dõi chuyển động của mắt, từ đó phân tích hành vi đọc và mức độ tập trung của người học. Rayner (1998) là một trong những học giả đầu tiên phát triển lĩnh vực này một cách hệ thống trong ngôn ngữ học và tâm lý học nhận thức [5].
Các chỉ số chính gồm: [5]
Fixation Duration: Thời gian mắt dừng lại ở một từ.
Saccades: Các chuyển động nhanh giữa các điểm dừng.
Regression: Tần suất mắt quay lại các từ hoặc câu đã đọc.
Nghiên cứu của Bax [6] về ứng dụng Eye-tracking trong luyện thi TOEIC cho thấy:
Người học có hiệu suất cao thường có fixation ngắn hơn, ít regression và saccades liền mạch.
Người học yếu có xu hướng dừng lâu ở các từ không quan trọng và thường quay lại đọc lại, làm chậm tiến trình tổng thể.
Eye-tracking không chỉ giúp nhận diện người học cần cải thiện gì, mà còn phản ánh phong cách học tập và đặc điểm nhận thức cá nhân. Ví dụ, người học hướng hình ảnh thường nhìn vào biểu đồ nhiều hơn, còn người học dựa vào ngữ cảnh thì dừng mắt lâu ở câu chứa thông tin nền.
Một trong những lợi thế của Eye-tracking là khả năng định lượng hóa hiệu suất đọc, từ đó phục vụ mục tiêu cá nhân hóa. Các mô hình luyện đọc có thể thiết kế dựa trên dữ liệu này để đề xuất bài tập, văn bản và chiến lược phù hợp với từng cá nhân.
Cá nhân hóa học tập (Personalized Learning) – Clark & Mayer (2016)
Clark và Mayer (2016) định nghĩa cá nhân hóa học tập là quá trình điều chỉnh nội dung, phương pháp và tốc độ học sao cho phù hợp với đặc điểm cá nhân của từng người học [7]. Đây là một trong những nguyên tắc nền tảng trong thiết kế giáo dục hiện đại, đặc biệt là trong các môi trường học tập có tính tự động hóa cao hoặc ứng dụng công nghệ giáo dục.
Trong bối cảnh luyện đọc TOEIC, cá nhân hóa học tập có thể được triển khai thông qua các hình thức sau:
Tùy biến độ dài văn bản: Người học có tốc độ đọc chậm có thể bắt đầu với các văn bản ngắn hơn (80–100 từ) và dần mở rộng độ dài khi đã thành thạo kỹ năng đọc nhanh và hiểu nội dung chính.
Phản hồi cá nhân: Dựa trên dữ liệu về tốc độ đọc, tỉ lệ trả lời đúng/sai, và hành vi đọc (nếu có thiết bị hỗ trợ), hệ thống hoặc giáo viên có thể cung cấp phản hồi chi tiết theo từng học viên.
Luyện kỹ năng đọc nhanh với nội dung quen thuộc: Bắt đầu luyện đọc với các chủ đề quen thuộc sẽ giúp người học giảm tải nội tại, từ đó tăng tốc độ xử lý thông tin và tự tin hơn trước khi đối mặt với các văn bản TOEIC có chủ đề xa lạ hoặc mang tính kỹ thuật.
Ngoài ra, cá nhân hóa còn có thể thể hiện ở việc điều chỉnh chiến lược học: người học thiên về hình ảnh có thể dùng sơ đồ, người học hướng ngữ âm có thể kết hợp đọc to, người học thiên cảm xúc có thể áp dụng kỹ thuật kể chuyện hoặc liên hệ trải nghiệm cá nhân vào văn bản đọc. Một yếu tố quan trọng trong cá nhân hóa hiện đại là khả năng định lượng hóa hiệu suất đọc, từ đó phục vụ mục tiêu cá nhân hóa. Các mô hình luyện đọc có thể thiết kế dựa trên dữ liệu này để đề xuất bài tập, văn bản và chiến lược phù hợp với từng cá nhân.
Phân tích thực trạng và vấn đề của người học TOEIC khi luyện tốc độ đọc
Tình trạng phổ biến hiện nay
Các phân tích dưới đây dựa trên kết quả tổng hợp từ các nghiên cứu có liên quan đến hành vi đọc tiếng Anh, năng lực xử lý thông tin trong điều kiện áp lực thời gian, và những báo cáo thực nghiệm từ môi trường học TOEIC tại châu Á.
Một trong những nguồn đáng chú ý là nghiên cứu của Zhang & Wu (2009) tại Trung Quốc, trong đó khảo sát trên 250 sinh viên đại học luyện thi TOEIC cho thấy 78% học viên không thể hoàn thành Part 7 đúng thời gian. Nghiên cứu này cũng chỉ ra rằng học viên tập trung quá nhiều vào việc dịch từ vựng và ít có khả năng xác định ý chính của đoạn văn [8].
Ngoài ra, khảo sát của Phạm & Nguyễn (2020) tại TP.HCM với 300 học viên TOEIC cũng cho thấy hơn 60% học viên dành thời gian quá mức (> 2 phút) cho một câu hỏi suy luận, chủ yếu do không nhận diện đúng loại văn bản và thiếu kỹ năng đọc lướt [9]. Kết quả này phù hợp với nghiên cứu của Bax (2013) sử dụng Eye-tracking để phát hiện rằng những người đọc không hiệu quả thường có mật độ fixations cao tại các vùng thông tin phụ và bỏ sót thông tin then chốt [6].
Những dữ liệu thực nghiệm này góp phần củng cố nhận định rằng vấn đề luyện đọc TOEIC không chỉ là bài toán ngôn ngữ, mà còn là thách thức về mặt chiến lược nhận thức và năng lực điều phối sự chú ý. Vì thế, một giải pháp hiệu quả không thể tách rời khỏi các lý thuyết nền như Cognitive Load Theory hoặc công nghệ hỗ trợ như Eye-tracking.
Nguyên nhân của thực trạng: Liên quan đến nhận thức và hành vi học tập
Các nguyên nhân dưới đây được tổng hợp từ lý thuyết Tải nhận thức (Cognitive Load Theory – Sweller, 1988) và các nghiên cứu ứng dụng công nghệ Eye-tracking trong bối cảnh luyện thi TOEIC (Bax, 2013). Chúng được chia thành các nhóm chính sau đây:
Thói quen học tập chưa tối ưu
Thói quen đọc-dịch: Nghiên cứu của Zhang & Wu (2009) cho thấy hơn 70% người học vẫn giữ thói quen dịch từng từ trong khi đọc tiếng Anh [8]. Theo lý thuyết tải nhận thức, cách tiếp cận này làm tăng tải nội tại vì bộ nhớ làm việc phải xử lý từng đơn vị ngôn ngữ thay vì mạch thông tin hoàn chỉnh. Việc cố gắng dịch từng từ khiến bộ nhớ làm việc bị quá tải [3].
Tâm lý sợ bỏ sót thông tin: Phạm & Nguyễn (2020) ghi nhận rằng nhiều học viên chọn đọc toàn bộ đoạn văn theo thứ tự và cố hiểu từng chi tiết vì sợ mất thông tin, dẫn đến việc họ bị quá tải khi xử lý dữ liệu – minh chứng rõ ràng cho sự mất cân bằng giữa tải nội tại và tải ngoại lai [3], [9]. Tuy nhiên, điều này làm tăng tải nhận thức và làm giảm tốc độ đọc tổng thể.
Thiếu chiến lược đọc phù hợp
Thiếu kỹ năng đọc chiến lược: Kết quả từ Eye-tracking của Bax (2013) cho thấy người học không có chiến lược đọc rõ ràng thường có saccades ngắn và không đều [6], biểu hiện của việc đọc chậm và không hiệu quả. Điều này liên quan đến việc thiếu kỹ năng skimming và scanning – hai kỹ thuật đọc được xem là nền tảng trong các kỳ thi tiêu chuẩn hóa.
Không nhận diện loại văn bản: Trong khảo sát của Phạm & Nguyễn (2020), hơn 50% học viên không phân biệt được mục đích và cấu trúc của các thể loại văn bản trong TOEIC (email, thông báo, quảng cáo,...). Việc áp dụng sai chiến lược đọc làm tăng tải ngoại lai – khiến thời gian xử lý kéo dài và độ chính xác giảm...), mỗi loại có cấu trúc mục đích khác nhau. Tuy nhiên, người học thường không nhận ra điều này, dẫn đến việc áp dụng sai chiến lược đọc [9].
Biểu hiện của quá tải nhận thức trong luyện đọc TOEIC
Dựa trên phân tích từ Sweller (1988) và Bax (2013), có thể thấy rõ các dạng tải nhận thức phổ biến trong quá trình luyện đọc TOEIC như sau:
Tải nội tại cao: Khi bài đọc chứa nhiều thông tin trừu tượng, thuật ngữ chuyên ngành hoặc cấu trúc ngữ pháp phức tạp, người học dễ bị quá tải.
Tải ngoại lai cao: Giao diện luyện tập không thân thiện, font chữ nhỏ, bố cục rối rắm... cũng góp phần khiến người học mất tập trung.
Tải hữu ích thấp: Người học bị chiếm hết năng lực nhận thức vào việc xử lý từ vựng và ngữ pháp, không còn đủ khả năng tổng hợp và ghi nhớ thông tin.
Tình trạng này kéo dài sẽ làm giảm động lực học, dẫn đến tâm lý "sợ đọc" và lệ thuộc vào các mẹo làm bài, thay vì phát triển năng lực đọc hiểu thực sự [3] [6].
Thiếu đánh giá và phản hồi cá nhân hóa
Người học TOEIC thường luyện tập theo đề thi trọn bộ hoặc sách tổng hợp, nhưng hiếm khi nhận được phản hồi cụ thể về tốc độ đọc, vùng mắt dừng lại lâu, hay chiến lược đọc sai. Điều này khiến họ:
Không biết mình yếu ở kỹ năng nào.
Không biết chiến lược nào phù hợp với bản thân.
Luyện tập nhiều nhưng không có tiến bộ đáng kể.
Việc cá nhân hóa luyện đọc sẽ cho phép:
Chẩn đoán chính xác nguyên nhân gây hiệu suất thấp,
Thiết kế lại lộ trình và chiến lược học phù hợp với từng kiểu nhận thức (visual, sequential, reflective...),
Đưa ra đề xuất văn bản, bài tập, câu hỏi theo mức năng lực hiện tại.
Khả năng định lượng hóa hiệu suất đọc thông qua Eye-tracking hoặc các nền tảng học tập thông minh là chìa khóa để triển khai cá nhân hóa thực chất, giúp người học tiến bộ hiệu quả và bền vững.
Phân loại nhóm học viên
Phân loại theo phong cách nhận thức và mối liên hệ đến tải nhận thức
Phong cách nhận thức (cognitive styles) là cách cá nhân ưu tiên trong tiếp nhận, xử lý và lưu trữ thông tin. Theo mô hình Felder–Silverman (1988), các nhóm phong cách học khác nhau sẽ tạo ra mức tải nhận thức khác nhau khi xử lý văn bản TOEIC, đặc biệt trong điều kiện áp lực thời gian và định dạng bài đọc chuẩn hóa [10].
Trong bối cảnh luyện đọc TOEIC, bốn nhóm phong cách tiêu biểu có thể ảnh hưởng đến tải nhận thức nội tại (intrinsic load) và tải nhận thức ngoại lai (extraneous load) như sau:
Người học thiên về hình ảnh (Visual learners): Nhóm này tiếp nhận thông tin tốt hơn qua hình ảnh, sơ đồ, bản đồ tư duy. Khi đối mặt với các văn bản thuần văn bản như email hoặc thông báo trong TOEIC, họ có thể bị gia tăng tải nhận thức ngoại lai, do thiếu tín hiệu hình ảnh hỗ trợ xử lý thông tin. Việc thiết kế bài học với sơ đồ dòng đọc hoặc ghi chú dạng hình ảnh sẽ giúp giảm tải này.
Người học thiên về từ ngữ (Verbal learners): Thường ghi nhớ hiệu quả các cụm từ, cấu trúc và diễn đạt bằng ngôn ngữ. Họ có thể xử lý văn bản TOEIC tốt hơn nhờ khả năng nhận diện nhanh cấu trúc ngữ pháp và thông tin then chốt, từ đó giảm tải nhận thức nội tại. Tuy nhiên, nếu bài đọc chứa nhiều từ vựng kỹ thuật hoặc không quen thuộc, họ vẫn dễ bị quá tải do tải nhận thức liên quan đến kiến thức nền.
Người học phân tích (Sequential learners): Thích xử lý thông tin theo trình tự logic. Họ thường đọc từng câu một cách chặt chẽ và dễ bị rối khi gặp văn bản phi tuyến tính như quảng cáo hay thông báo rút gọn – nơi thông tin không theo dòng diễn giải tự nhiên. Điều này có thể làm tăng tải nhận thức ngoại lai, đặc biệt khi không có hướng dẫn rõ ràng hoặc chiến lược đọc phù hợp.
Người học tổng thể (Global learners): Có xu hướng tìm kiếm cái nhìn toàn cảnh trước khi đi vào chi tiết. Họ thường xử lý thông tin nhanh trong giai đoạn đầu (skimming), giúp giảm tải bước đầu. Tuy nhiên, nếu không được hỗ trợ chiến lược trích lọc thông tin chi tiết, họ dễ bỏ sót yếu tố quan trọng, từ đó tạo ra tải nhận thức tổng hợp trong bước trả lời câu hỏi.
Việc nhận diện phong cách học giúp người thiết kế bài luyện đọc TOEIC đưa ra giải pháp cá nhân hóa nhằm giảm thiểu tải nhận thức ngoại lai, đồng thời điều chỉnh mức độ khó phù hợp với khả năng xử lý thông tin của từng người học.
Việc nhận diện phong cách học này có thể thực hiện qua bảng câu hỏi chẩn đoán hoặc qua quan sát phản hồi trong quá trình học. Khi biết được phong cách nhận thức, người học sẽ dễ dàng chọn chiến lược phù hợp hơn.
Dưới đây là bảng câu hỏi chẩn đoán gợi ý để xác định phong cách nhận thức của học viên. Bảng câu hỏi được phát triển dựa trên mô hình Felder–Silverman (1988) và công cụ Index of Learning Styles (ILS) – một trong những bảng chẩn đoán phong cách học tập được sử dụng rộng rãi nhất trong giáo dục đại học [10]. Nghiên cứu của Felder và Spurlin (2005) đã chỉ ra rằng các chỉ số độ tin cậy nội tại (Cronbach’s alpha) của ILS dao động từ 0.50 đến 0.75, đạt mức chấp nhận được đối với các công cụ chẩn đoán phục vụ mục tiêu sư phạm [11].
Ngoài ra, ILS cũng đã được kiểm nghiệm độ ổn định qua thời gian (test-retest reliability) và được áp dụng tại nhiều quốc gia và trong nhiều lĩnh vực học thuật khác nhau. Phiên bản bảng hỏi sử dụng trong nghiên cứu này là bản điều chỉnh rút gọn từ ILS, được biên soạn nhằm phù hợp hơn với đặc điểm người học luyện thi TOEIC tại Việt Nam, trong đó tập trung vào hai cặp phong cách nhận thức: Visual–Verbal và Sequential–Global.
Phân loại theo hành vi đọc dựa trên dữ liệu Eye-tracking
Với sự hỗ trợ của công nghệ Eye-tracking, có thể phân loại hành vi đọc của người học TOEIC theo các chỉ số định lượng, đặc biệt trong bối cảnh các văn bản dài và áp lực thời gian cao.
Người đọc tuyến tính: Có saccades đều, di chuyển theo dòng và ít regression. Đây thường là những người học có khả năng đọc tuần tự tốt nhưng sẽ gặp khó khăn khi cần scanning nhanh thông tin cụ thể.
Người đọc phi tuyến: Di chuyển mắt không theo trình tự, thường nhảy từ đoạn này sang đoạn khác. Có thể là dấu hiệu của chiến lược scanning hoặc đọc lướt, nhưng cũng có thể là dấu hiệu mất định hướng.
Người đọc bị quá tải: Fixation time dài, nhiều regressions, thường đọc đi đọc lại các đoạn ban đầu. Nhóm này phù hợp với những người có tải nhận thức cao hoặc thiếu nền tảng từ vựng/ngữ pháp.
Người đọc có chiến lược: Mắt tập trung ở những vùng thông tin then chốt, ít đọc lan man, phù hợp với người học đã có kinh nghiệm và hiểu rõ yêu cầu đề.
Nghiên cứu của Bax (2013) cho thấy người học có kết quả TOEIC cao thường có fixation time ngắn hơn 250ms, và số lượng regression dưới 20% tổng số saccades trong một đoạn văn – cho thấy khả năng đọc định hướng rõ ràng và hiệu quả [6].
Trong bối cảnh không có thiết bị chuyên dụng, giáo viên có thể áp dụng phương pháp giả lập Eye-tracking bằng hành vi đọc nhằm phân loại người học TOEIC. Bằng cách sử dụng bảng câu hỏi phản xạ hành vi đọc kết hợp với việc quan sát thời gian làm bài và lỗi sai, giáo viên có thể phác họa sơ bộ kiểu đọc của từng học viên. Phương pháp này không đòi hỏi công nghệ cao nên có thể triển khai ngay trong lớp phổ thông hoặc trung tâm tiếng Anh, tuy nhiên độ chính xác sẽ thấp hơn so với dữ liệu Eye-tracking thực tế.
Dưới đây là bảng câu hỏi phản xạ hành vi đọc và cách phân loại gợi ý mà giáo viên và người học có thể sử dụng. Bảng câu hỏi phản xạ hành vi đọc được thiết kế dựa trên các nghiên cứu nền tảng về hành vi đọc và công nghệ Eye-tracking của Rayner (1998) và Bax (2013), nhằm mô phỏng các biểu hiện thường gặp trong quá trình xử lý văn bản dưới áp lực thời gian.
Dù không thay thế hoàn toàn thiết bị Eye-tracking chuyên dụng, bảng câu hỏi này cung cấp một công cụ sàng lọc ban đầu đáng tin cậy, có thể giúp giáo viên và người học xác định xu hướng hành vi đọc phổ biến để từ đó điều chỉnh chiến lược luyện thi TOEIC một cách phù hợp và cá nhân hóa hơn.
Kết hợp phong cách nhận thức và hành vi đọc để xây dựng hồ sơ người học
Việc kết hợp hai loại dữ liệu – phong cách nhận thức và hành vi đọc thực nghiệm – có thể tạo nên hồ sơ người học (learner profile) giúp thiết kế nội dung học phù hợp hơn.
Ma trận kết hợp hành vi đọc – phong cách nhận thức: Cơ sở cho cá nhân hóa sâu
Để phục vụ cho mục tiêu thiết kế nội dung luyện đọc TOEIC theo hướng cá nhân hóa, bảng dưới đây trình bày sự kết hợp giữa bốn kiểu hành vi đọc thường gặp (dựa trên dữ liệu Eye-tracking hoặc bảng hỏi mô phỏng) và bốn phong cách nhận thức chính (dựa trên mô hình Felder–Silverman). Từ đó tạo thành 16 nhóm người học khác biệt, mỗi nhóm được mô tả với đặc điểm điển hình và hướng dẫn luyện đọc phù hợp.
Bảng tổ hợp này có thể được sử dụng như một công cụ sư phạm chẩn đoán – điều chỉnh trong lớp học hoặc các chương trình luyện thi TOEIC, giúp giáo viên hiểu rõ đặc điểm người học để phân phối tài liệu, chiến lược và thời lượng phù hợp hơn với từng cá nhân.
Ma trận phân loại người học TOEIC theo hành vi đọc và phong cách nhận thức
Hành vi đọc | Phong cách nhận thức | Mã nhóm | Đặc điểm người học | Gợi ý chiến lược luyện đọc |
Tuyến tính | Hình ảnh | A | Đọc từng dòng theo thứ tự, ít quay lại. Thích tài liệu có yếu tố trực quan. | Dùng sơ đồ/visual cues định hướng đọc, tập scanning qua sơ đồ tổng hợp. |
Từ ngữ | B | Đọc tuần tự, chú trọng từ vựng và cấu trúc. Tiếp thu tốt qua ngôn ngữ. | Tập phân tích cấu trúc văn bản, luyện đọc theo cụm, kết hợp note-taking. | |
Tổng thể | C | Đọc theo thứ tự nhưng dễ mất kiên nhẫn nếu không thấy ý chính ngay. | Hướng dẫn đọc đoạn kết luận trước, sau đó quay lại đọc chi tiết. | |
Phân tích (Sequential) | D | Đọc từng phần chặt chẽ, không bỏ sót. Dễ quá tải khi văn bản dài. | Hướng dẫn chia văn bản thành khối nhỏ, đặt mục tiêu thời gian mỗi đoạn. | |
Chiến lược | Hình ảnh | E | Tập trung vào từ khóa và tín hiệu trực quan. Nhận diện cấu trúc nhanh. | Tập trung vào layout văn bản, định vị từ khóa qua sơ đồ, luyện scanning theo tiêu đề phụ. |
Từ ngữ | F | Xác định ý chính nhanh, sử dụng thông tin ngôn ngữ hiệu quả. | Luyện paraphrase, inference và kết nối từ vựng với loại câu hỏi. | |
Tổng thể | G | Nhìn toàn văn trước khi đọc chi tiết. Nắm nhanh mục đích đoạn. | Luyện skimming trước, sau đó làm bài từ câu hỏi → văn bản (reverse strategy). | |
Phân tích (Sequential) | H | Vừa chiến lược vừa tuần tự, kết hợp hiệu quả hai kỹ thuật. | Hướng dẫn mapping logic văn bản, dự đoán nội dung từng đoạn. | |
Quá tải nhận thức | Hình ảnh | I | Bị choáng khi văn bản dài, mất định hướng nếu thiếu tín hiệu trực quan. | Rút gọn văn bản ban đầu, cung cấp hỗ trợ hình ảnh; sau đó dần tăng độ dài. |
Từ ngữ | J | Dừng lâu ở từ mới, dịch từng dòng, gặp khó với câu hỏi suy luận. | Tăng vốn từ theo chủ đề TOEIC, luyện đoán nghĩa qua ngữ cảnh thay vì dịch từ. | |
Tổng thể | K | Tập trung vào toàn cảnh nhưng dễ mất phương hướng khi nội dung quá dài. | Giới thiệu bản đồ tư duy tổng quan trước khi đọc chi tiết. | |
Phân tích (Sequential) | L | Quá chậm do đọc chi tiết từng phần. Không kiểm soát được thời gian. | Rèn luyện khung thời gian, đưa giới hạn phút cho mỗi đoạn văn + kỹ thuật gạch chân từ khóa. | |
Phi tuyến | Hình ảnh | M | Nhảy mắt nhiều, chỉ nhìn các yếu tố bắt mắt (số liệu, gạch đầu dòng). | Rèn luyện kỹ năng nhận diện layout + định vị câu trả lời từ câu hỏi. |
Từ ngữ | N | Nhảy đoạn theo từ khóa nhưng không kiểm tra lại ngữ cảnh → dễ sai. | Luyện kiểm chứng lại đoạn tìm được; nhấn mạnh kỹ năng kiểm tra thông tin (cross-checking). | |
Tổng thể | O | Lướt nhanh nhưng bỏ sót chi tiết, thích đoán ý chính. | Luyện scanning + xác minh câu hỏi từ chi tiết → ý chính. | |
Phân tích (Sequential) | P | Nhảy đoạn thất thường do không theo kịp logic, dễ bị phân tâm. | Tập thói quen đọc theo trật tự kèm sơ đồ định hướng – sau đó áp dụng chiến lược chọn lọc. |
Bảng được thiết kế dựa trên tổng hợp dữ liệu từ các nghiên cứu Eye-tracking và lý thuyết phong cách học tập của Felder–Silverman [6][10].
Ghi chú:
Các mã nhóm từ A → P có thể được dùng để phân loại nhanh khi xử lý kết quả bảng hỏi phản xạ hành vi đọc + phong cách nhận thức (ILS).
Trong giảng dạy, giáo viên có thể chia nhóm học viên theo mã này để giao bài tập hoặc lựa chọn chiến lược huấn luyện phù hợp.
Đây là phân loại định hướng – không mang tính tuyệt đối – mà giúp xác định thiên hướng nhận thức và hành vi chiếm ưu thế trong quá trình đọc TOEIC.
Thách thức của cá nhân hóa trong luyện thi tiêu chuẩn hóa
Trong bối cảnh giáo dục hiện đại, cá nhân hóa học tập (Personalized Learning) được xem là một hướng tiếp cận hiệu quả nhằm tối ưu hóa khả năng tiếp nhận và xử lý thông tin của người học. Tuy nhiên, khi áp dụng vào luyện thi các bài kiểm tra chuẩn hóa như TOEIC – đặc biệt là phần Reading Part 7 – xuất hiện một nghịch lý sư phạm: bài thi mang tính đồng nhất về cấu trúc và thời gian, trong khi quá trình học tập lại dựa trên các đặc điểm cá nhân như phong cách nhận thức hay hành vi đọc.
Mâu thuẫn này đặt ra thách thức kép: (1) làm thế nào để phát triển chiến lược đọc phù hợp với từng người học trong giai đoạn luyện tập, và (2) làm sao để người học có thể chuyển hóa những chiến lược đó thành năng lực thích nghi với định dạng thi cố định. Việc giải quyết thách thức này đòi hỏi một mô hình huấn luyện hai bước – bắt đầu từ cá nhân hóa và dần tiến đến chuẩn hóa – nhằm dung hòa giữa nhu cầu riêng của người học và yêu cầu khách quan của bài thi.
Phương pháp đề xuất
Nhằm giải quyết mâu thuẫn giữa yêu cầu chuẩn hóa của bài thi TOEIC và xu hướng cá nhân hóa trong giáo dục hiện đại, nghiên cứu này đề xuất một mô hình triển khai dựa trên ba trụ cột chính: (1) thu thập dữ liệu đầu vào về đặc điểm người học, (2) xây dựng lộ trình huấn luyện hai pha, và (3) tích hợp vào hệ thống công nghệ để đảm bảo tính khả thi và mở rộng.
Thu thập và xử lý dữ liệu cá nhân hóa: Từ khảo sát đến hồ sơ học tập
Để đảm bảo tính phù hợp của lộ trình luyện đọc cá nhân hóa, nghiên cứu sử dụng hai công cụ khảo sát đã trình bày trước: bảng hỏi xác định phong cách nhận thức (dựa trên Felder–Silverman) và bảng phản xạ hành vi đọc (mô phỏng từ các tiêu chí Eye-tracking).
Thay vì sử dụng đơn lẻ, hai nguồn dữ liệu này được tổng hợp và mã hóa tự động thành các hồ sơ nhận thức đa chiều (learner profile), phản ánh cả cách tiếp nhận thông tin và chiến lược xử lý khi đọc. Hồ sơ này đóng vai trò như nền tảng để:
Phân loại người học vào 16 nhóm mã hóa từ A → P.
Gán tài liệu và chiến lược luyện tập tương ứng.
Theo dõi tiến độ và điều chỉnh mức độ phù hợp theo thời gian.
Lộ trình luyện tập hai pha: Cá nhân hóa chiến lược → Thích nghi chuẩn hóa
Mô hình luyện tập được thiết kế theo hai giai đoạn kế tiếp, đảm bảo vừa phát huy ưu điểm cá nhân hóa, vừa từng bước giúp người học thích nghi với định dạng thi thực tế.
Giai đoạn 1 – Cá nhân hóa chiến lược đọc (Personalized Training Phase):
Ở giai đoạn này, nội dung và hình thức luyện tập được điều chỉnh theo hồ sơ người học:
Người học tuyến tính (Sequential) được giao các đoạn văn chia nhỏ, có hướng dẫn cụ thể theo trình tự, kết hợp kỹ thuật đánh dấu từ khóa và câu hỏi định hướng.
Người học phi tuyến tính (Global) được tiếp cận văn bản dài không chia đoạn, rèn kỹ năng scanning và inference qua các bài luyện không theo trình tự tuyến tính.
Hỗ trợ trực quan như sơ đồ tư duy, khung từ khóa, bản đồ thông tin được sử dụng có chọn lọc để giảm tải nhận thức ngoại lai (extraneous cognitive load) theo lý thuyết CLT [6].
Giai đoạn 2 – Thích nghi với định dạng chuẩn hóa (Standardized Adaptation Phase): [2] [3]
Khi đã hình thành chiến lược đọc phù hợp, người học chuyển sang luyện đề TOEIC thật với các điều kiện chuẩn:
Thời gian giới hạn và cấu trúc văn bản cố định như trong đề thi chính thức.
Không sử dụng công cụ hỗ trợ, nhằm rèn khả năng điều phối nhận thức, định vị thông tin nhanh, và duy trì tốc độ đọc ổn định.
Chiến lược đọc được “giải nén” linh hoạt từ giai đoạn trước, áp dụng tùy theo văn bản và dạng câu hỏi cụ thể.
Cách tiếp cận hai pha này đảm bảo rằng quá trình cá nhân hóa không khiến người học lệ thuộc vào “môi trường lý tưởng”, mà giúp họ từng bước phát triển năng lực thích ứng trong môi trường thi thật.
Tự động hóa điều phối luyện tập qua hệ thống hỗ trợ học tập (LMS) [7]
Để tăng tính khả thi và quy mô triển khai, mô hình đề xuất tích hợp vào một hệ thống quản lý học tập (Learning Management System – LMS) có các chức năng sau:
Thu thập và phân tích dữ liệu người học tự động qua các bảng khảo sát điện tử.
Phân phối nội dung luyện tập phù hợp với mã nhóm cá nhân (ví dụ: Nhóm G nhận bài luyện scanning; Nhóm L tập trung luyện kiểm soát thời gian).
Theo dõi tiến trình và đưa ra cảnh báo quá tải, chẳng hạn: học viên mất quá nhiều thời gian cho một đoạn văn hoặc lặp lỗi cùng dạng câu hỏi.
Phản hồi tự động dựa trên hành vi đọc và kết quả làm bài (ví dụ: gợi ý luyện inference nếu sai nhiều câu suy luận; rèn tốc độ nếu chậm thời gian trung bình).
Hệ thống LMS có thể được nâng cấp với công nghệ trí tuệ nhân tạo để gợi ý tài liệu luyện đọc, điều chỉnh mức độ khó, và cá nhân hóa lộ trình học theo thời gian thực.
Hạn chế của bài viết
Mặc dù mô hình cá nhân hóa luyện đọc TOEIC dựa trên dữ liệu hành vi và lý thuyết tải nhận thức mang lại nhiều tiềm năng, nghiên cứu vẫn tồn tại một số hạn chế nhất định cần được thừa nhận:
1. Tính mô phỏng của dữ liệu Eye-tracking
Do hạn chế về thiết bị và chi phí, khảo sát hành vi đọc được thực hiện dưới hình thức mô phỏng qua bảng hỏi thay vì sử dụng công nghệ Eye-tracking thực tế. Điều này có thể làm giảm độ chính xác trong việc đo lường các chỉ số như thời gian dừng mắt (fixation) hoặc tần suất đọc lùi (regression), từ đó ảnh hưởng đến mức độ tin cậy khi phân loại hành vi đọc.
2. Độ tin cậy của bảng hỏi phong cách nhận thức
Dù dựa trên công cụ ILS đã được xác lập trong nghiên cứu trước, phiên bản rút gọn của bảng hỏi chỉ tập trung vào hai chiều (Visual–Verbal và Sequential–Global) [11], nên có thể chưa phản ánh đầy đủ các biến thể trong phong cách học tập thực tế. Việc sử dụng bảng hỏi cũng có thể chịu ảnh hưởng của yếu tố chủ quan trong phản hồi của người học.
3. Giới hạn trong quá trình chuẩn hóa dữ liệu và gán mã nhóm
Hệ thống phân nhóm từ A → P theo ma trận kết hợp tuy có tính hệ thống, nhưng chưa được kiểm định thực nghiệm rộng rãi trong bối cảnh người học TOEIC [7] [10]. Ngoài ra, việc gán mã nhóm hiện dựa vào quy tắc tĩnh, chưa có cơ chế học máy để điều chỉnh linh hoạt theo sự thay đổi hành vi đọc theo thời gian.
4. Thách thức trong triển khai trên quy mô lớn
Việc tích hợp mô hình này vào hệ thống LMS đòi hỏi sự phối hợp giữa giáo viên, chuyên gia CNTT, và đơn vị vận hành hệ thống. Trong điều kiện thực tế tại Việt Nam, đặc biệt ở các trung tâm luyện thi quy mô vừa và nhỏ, hạ tầng kỹ thuật và nhân sự có thể chưa đáp ứng đủ để vận hành mô hình một cách tự động và hiệu quả.
5. Khả năng chuyển hóa chiến lược cá nhân sang môi trường thi thực tế
Dù mô hình huấn luyện hai pha đã cố gắng giải quyết mâu thuẫn giữa cá nhân hóa và chuẩn hóa, vẫn tồn tại rủi ro người học không chuyển hóa được chiến lược một cách hiệu quả khi bước vào môi trường thi thật – nơi không có hỗ trợ trực quan, giới hạn thời gian nghiêm ngặt và mức độ căng thẳng cao hơn.
Đọc thêm:
Tổng kết
Trong quá trình luyện thi TOEIC, đặc biệt là phần Đọc hiểu Part 7, thách thức lớn nhất không đơn thuần đến từ vốn từ vựng hay ngữ pháp, mà từ khả năng điều tiết tốc độ đọc và xử lý nhận thức dưới áp lực thời gian. Mỗi người học có phong cách tiếp nhận và xử lý thông tin khác nhau, do đó một lộ trình học tập mang tính đại trà khó có thể đáp ứng hiệu quả cho tất cả.
Việc kết hợp dữ liệu hành vi đọc (Eye-tracking) với lý thuyết Tải nhận thức (Cognitive Load Theory) cho phép xây dựng mô hình cá nhân hóa có căn cứ khoa học. Thông qua phân loại người học theo hồ sơ nhận thức và hành vi đọc, chiến lược luyện đọc có thể được điều chỉnh phù hợp hơn, từ đó tối ưu hóa hiệu suất và giảm thiểu quá tải nhận thức. Học theo cách phù hợp với đặc điểm cá nhân không chỉ giúp tăng tốc độ, mà còn nâng cao khả năng hiểu sâu và ứng dụng ngôn ngữ bền vững hơn trong kỳ thi TOEIC.
Nếu người học mong muốn nâng cao điểm số TOEIC một cách hiệu quả, Khóa học TOEIC tại ZIM chính là lựa chọn phù hợp. Với lộ trình học cá nhân hóa, khóa học giúp tiết kiệm 80% thời gian tự học và cam kết đầu ra cho cả 4 kỹ năng. Liên hệ ngay hotline 1900-2833 (nhánh số 1) hoặc chat tư vấn nhanh ở góc dưới màn hình để được giải đáp chi tiết.
Nguồn tham khảo
“Assessing Reading.” Cambridge University Press, 01/01/2000. Accessed 21 June 2025.
“E-Learning and the Science of Instruction.” Wiley, 01/01/2016. Accessed 21 June 2025.
“Cognitive load during problem solving: Effects on learning.” Cognitive Science, 31/12/1987. Accessed 21 June 2025.
“Cognitive Load Theory.” Springer, 01/01/2011. Accessed 21 June 2025.
“Eye movements in reading and information processing: 20 years of research.” Psychological Bulletin, 01/01/1998. Accessed 21 June 2025.
“The cognitive processing of candidates during reading tests: Evidence from eye-tracking.” Language Testing, 01/01/2013. Accessed 21 June 2025.
“Learning Science for Instructional Designers: From Cognition to Application.” ATD Press, 01/01/2016. Accessed 21 June 2025.
“TOEIC reading difficulties of Chinese undergraduates.” Journal of English Language Teaching and Research, 01/01/2009. Accessed 21 June 2025.
“Khảo sát thực trạng luyện đọc Part 7 TOEIC tại TP.HCM.” Tạp chí Ngôn ngữ và Đời sống, 31/12/2019. Accessed 21 June 2025.
“Learning and teaching styles in engineering education.” Engineering Education, 31/12/1987. Accessed 21 June 2025.
“Applications, reliability and validity of the Index of Learning Styles.” International Journal of Engineering Education, 31/12/2004. Accessed 21 June 2025.
Bình luận - Hỏi đáp