Phát triển kỹ năng nghe qua nghe chủ động và bị động

Giới thiệu

Kỹ năng nghe là một trong những yếu tố quan trọng nhất trong quá trình học ngôn ngữ, đặc biệt đối với người học tiếng Anh như ngôn ngữ thứ hai. Nghe không chỉ là một trong bốn kỹ năng ngôn ngữ cơ bản (nghe, nói, đọc, viết) mà còn là nền tảng để tiếp nhận và hiểu thông tin, từ đó hỗ trợ phát triển các kỹ năng ngôn ngữ khác.

Trong thực tế, nghe chiếm khoảng 40% thời gian trong giao tiếp hàng ngày và đóng vai trò quan trọng trong việc giúp người học làm quen với từ vựng, ngữ pháp, ngữ điệu và các yếu tố văn hóa trong tiếng Anh.

Tuy nhiên, kỹ năng này thường chưa được chú trọng đúng mức trong giảng dạy, và người học đôi khi chỉ thực hiện nghe một cách bị động, tức là nghe mà không có sự phản hồi hay tương tác, như khi nghe nhạc hoặc xem phim mà không cố gắng hiểu sâu sắc nội dung.

Trong khi đó, nghe chủ động – phương pháp nghe với sự tập trung cao độ và yêu cầu phản hồi – có thể mang lại hiệu quả đáng kể hơn trong việc phát triển khả năng ngôn ngữ và tư duy phản xạ của người học. Nghe chủ động yêu cầu người nghe không chỉ lắng nghe từ ngữ mà còn hiểu được ý nghĩa tổng quát, kết hợp với ngữ cảnh, ngữ điệu, và có sự phản hồi phù hợp.

Các nghiên cứu cho thấy rằng nghe chủ động giúp kích hoạt nhiều vùng não bộ liên quan đến xử lý thông tin và ra quyết định, từ đó cải thiện khả năng ghi nhớ, phản xạ và hiểu sâu nội dung.

Ngược lại, nghe bị động không đòi hỏi nhiều sự tập trung và thường diễn ra tự nhiên, nhưng vẫn giúp người học tiếp xúc với ngôn ngữ một cách thường xuyên và xây dựng nền tảng ngôn ngữ vô thức, hữu ích cho người học ít thời gian và không có điều kiện tham gia vào các hoạt động giao tiếp tiếng Anh trực tiếp.

Cả nghe chủ động và nghe bị động đều có những lợi ích và hạn chế riêng; nghe chủ động giúp người học phát triển kỹ năng giao tiếp và phân tích, trong khi nghe bị động hỗ trợ khả năng tiếp thu ngôn ngữ tự nhiên.

Bài viết này sẽ phân tích chi tiết sự khác biệt giữa nghe chủ động và nghe bị động, đồng thời thảo luận về tác động lâu dài của từng phương pháp đối với khả năng nghe hiểu tiếng Anh. Từ đó, bài viết đề xuất các chiến lược học tập hiệu quả giúp người học kết hợp linh hoạt cả hai phương pháp nghe trong việc nâng cao khả năng tiếp nhận và phản xạ ngôn ngữ.

Nghe Chủ Động (Active Listening)

Định nghĩa và bản chất của nghe chủ động

Nghe chủ động là một kỹ năng nghe có chủ ý, yêu cầu người nghe không chỉ đơn thuần nghe thấy âm thanh mà còn tích cực tham gia vào quá trình hiểu và phân tích nội dung. Đây là quá trình đòi hỏi sự chú ý cao độ và khả năng phản xạ, trong đó người nghe không chỉ tiếp nhận mà còn tương tác với thông điệp của người nói.

Nghe chủ động là một kỹ thuật giao tiếp quan trọng trong học ngôn ngữ, giúp người học “thiết lập mối quan hệ, giải quyết vấn đề và tạo ra sự tự tin” trong giao tiếp​. Nghe chủ động còn giúp người học phát triển khả năng diễn giải và phản hồi nhanh nhạy, góp phần xây dựng mối quan hệ bền chặt và tích cực trong giao tiếp.

Các yếu tố cấu thành nghe chủ động

• Sự tập trung và chú ý liên tục:

Người nghe chủ động cần duy trì sự chú ý vào nội dung nghe, tránh bị phân tâm và tập trung vào từng từ ngữ, câu chữ cũng như ngữ cảnh mà người nói truyền tải. Điều này cho phép người học tiếp nhận thông tin một cách sâu sắc hơn.

Theo tiến sĩ Ambubuyog [1] và cộng sự, tập trung cao độ giúp người học "không chỉ nghe mà còn hiểu ý nghĩa và ngữ cảnh của thông điệp," từ đó nâng cao khả năng ghi nhớ và tiếp nhận thông tin toàn diện​.

• Phân tích và giải mã thông tin:

Nghe chủ động đòi hỏi người học không chỉ nghe mà còn phải xử lý, phân tích và giải mã thông tin để hiểu rõ các ý tưởng sâu xa. Ví dụ, khi nghe một bài giảng học thuật, người học cần suy ngẫm về các chi tiết quan trọng và tìm ra ý chính.

Kỹ năng phân tích này rất quan trọng trong môi trường học ngôn ngữ, vì nó giúp người học xây dựng lòng tin, cải thiện khả năng giao tiếp và tạo môi trường học tập tích cực hơn​.

• Phản hồi tích cực và có tính xây dựng:

Một yếu tố cốt lõi của nghe chủ động là khả năng phản hồi. Người nghe thường đưa ra các phản hồi như gật đầu, đặt câu hỏi hoặc nhận xét để khẳng định sự hiểu biết và thể hiện sự tham gia trong cuộc hội thoại.

Theo tiến sĩ Ambubuyog [1] và các cộng sự, việc phản hồi không chỉ giúp duy trì cuộc hội thoại mà còn "tạo ra một mối quan hệ tích cực giữa người nghe và người nói," đồng thời khuyến khích người nói chia sẻ thêm thông tin​.

Lợi ích của và bất lợi nghe chủ động trong học tiếng Anh

• Cải thiện kỹ năng ghi nhớ và phản xạ:

Khi thực hành nghe chủ động, người học không chỉ lắng nghe mà còn tích cực phản hồi, điều này kích thích các vùng não bộ liên quan đến ghi nhớ và xử lý ngôn ngữ, giúp lưu giữ từ vựng và cấu trúc ngữ pháp một cách hiệu quả hơn.

Theo tiến sĩ Ambubuyog [1] và cộng sự, việc nghe chủ động không chỉ giúp cải thiện khả năng ghi nhớ mà còn gia tăng sự tự tin và khả năng phản xạ trong giao tiếp thực tế​.

• Phát triển tư duy phân tích:

Nghe chủ động yêu cầu người học phải phân tích liên tục các thông tin nhận được, giúp họ hiểu sâu hơn và nắm bắt các ý tưởng phức tạp. Điều này đặc biệt hữu ích trong việc xử lý các nội dung học thuật hoặc trong những cuộc hội thoại đòi hỏi sự hiểu biết sâu sắc. Kỹ năng này rất quan trọng trong môi trường giáo dục, vì nó giúp người học tự tin hơn trong việc giao tiếp và phản hồi một cách nhanh nhạy​.

• Áp lực tâm lý và mệt mỏi:

Nghe chủ động đòi hỏi người học phải tập trung cao độ để hiểu nội dung, ngữ pháp, từ vựng và ngữ điệu. Việc này dễ khiến họ cảm thấy áp lực và mệt mỏi, đặc biệt khi trình độ ngôn ngữ chưa cao.

• Khó khăn trong việc xử lý thông tin:

Khi nghe chủ động, người học thường cố gắng ghi nhớ và phân tích nhiều thông tin cùng lúc. Điều này có thể dẫn đến việc bỏ sót ý quan trọng hoặc cảm thấy quá tải, làm giảm hiệu quả tiếp thu.

• Ứng dụng của nghe chủ động trong lớp học và thực tế:

Trong môi trường lớp học, nghe chủ động thường được khuyến khích thông qua các hoạt động thảo luận nhóm, bài tập đối đáp hoặc trình bày lại thông tin. Ví dụ, người học có thể lắng nghe ý kiến của bạn bè trong nhóm và phản hồi lại để hiểu sâu hơn và mở rộng chủ đề.

Ngoài ra, nghe chủ động còn có thể áp dụng trong cuộc sống hàng ngày qua việc nghe podcast, chương trình tin tức hoặc hội thảo trực tuyến, giúp người học duy trì và phát triển kỹ năng nghe hiểu trong các ngữ cảnh thực tế khác nhau​.

Nghe Bị Động (Passive Listening)

Định nghĩa và bản chất của nghe bị động

Nghe bị động là một quá trình lắng nghe trong đó người nghe không cần chủ động tham gia vào việc phản hồi hoặc phân tích nội dung nghe. Đây là quá trình nghe có tính chất thụ động, người nghe tiếp nhận thông tin mà không cần phản ứng tức thì hoặc cố gắng hiểu rõ chi tiết.

Nghe bị động thường diễn ra trong những tình huống ít yêu cầu sự tương tác hoặc tập trung cao độ, như khi nghe nhạc, xem phim, hoặc tiếp nhận ngôn ngữ một cách tự nhiên trong môi trường xung quanh.

Theo tác giả Eugene Nida [2], nghe bị động là cách "hấp thu ngôn ngữ một cách tự nhiên, giống như cách mà trẻ nhỏ học nói" qua việc tiếp xúc thường xuyên với các âm thanh và ngữ điệu mà không cần nỗ lực cố ý.

Các yếu tố cấu thành nghe bị động

• Sự hấp thu tự nhiên và thẩm thấu ngôn ngữ:

Nghe bị động cho phép người học tiếp xúc với ngôn ngữ trong một trạng thái thư giãn hơn, không bị áp lực về việc phải hiểu rõ toàn bộ thông tin ngay lập tức. Theo tiến sĩ Nida [2], nghe bị động là "quá trình hấp thu thông tin một cách vô thức," giúp người nghe tiếp nhận các mẫu câu, từ vựng, và cấu trúc ngữ pháp một cách tự nhiên mà không cần ý thức cao .

• Không yêu cầu phản hồi trực tiếp:

Khác với nghe chủ động, nghe bị động không yêu cầu người nghe phải phản hồi ngay lập tức hoặc có sự tương tác rõ ràng với người nói. Điều này giúp người học tiếp thu ngôn ngữ trong trạng thái thư giãn hơn, làm quen với âm thanh, ngữ điệu, và tốc độ nói mà không cần phân tích sâu sắc.

Theo nghiên cứu của Ahmad Nazlim Yusoff [3] và các cộng sự, nghe bị động có thể "kích thích các vùng thùy thái dương trong não bộ," giúp người nghe làm quen với ngôn ngữ mà không cần chú ý liên tục .

Lợi ích của nghe bị động trong học tiếng Anh

• Xây dựng nền tảng ngôn ngữ tự nhiên:

Nghe bị động giúp người học dần dần xây dựng vốn từ vựng và làm quen với cấu trúc ngữ pháp trong ngôn ngữ một cách tự nhiên, qua đó hình thành nền tảng ngôn ngữ vững chắc mà không cần nỗ lực lớn.

Theo tiến sĩ Nida [2], quá trình này giúp người nghe "tích lũy kiến thức ngôn ngữ một cách không chủ đích," tương tự như cách mà trẻ em tiếp thu ngôn ngữ từ môi trường xung quanh .

• Thích hợp với người học bận rộn:

Nghe bị động phù hợp với người học có ít thời gian hoặc không thể tập trung hoàn toàn vào việc nghe. Họ có thể nghe các đoạn hội thoại, bản tin, hoặc podcast trong khi thực hiện các hoạt động khác. Điều này giúp họ tiếp xúc liên tục với ngôn ngữ mà không phải dành thời gian riêng cho việc luyện nghe​.

Giới hạn của nghe bị động

• Thiếu khả năng phản hồi và hiểu sâu:

Do không có sự phản hồi ngay lập tức và thiếu sự tập trung cao, nghe bị động có thể dẫn đến việc người học không nắm bắt rõ các ý nghĩa sâu xa trong nội dung nghe.

Theo tiến sĩ Yusoff [3], nghe bị động không kích thích các vùng não liên quan đến xử lý thông tin phức tạp như nghe chủ động, điều này có thể khiến người nghe không phát triển kỹ năng phân tích và phản xạ nhanh nhạy .

• Không phù hợp cho các tình huống giao tiếp phức tạp:

Nghe bị động ít hữu ích hơn khi người học cần tham gia vào các tình huống giao tiếp yêu cầu phản xạ nhanh và hiểu biết sâu. Nếu người học chỉ áp dụng nghe bị động mà không rèn luyện khả năng nghe chủ động, họ có thể gặp khó khăn trong việc phản hồi nhanh và chính xác trong các hội thoại thực tế hoặc các bài giảng học thuật.

• Ứng dụng của nghe bị động trong học tiếng Anh

Nghe bị động có thể được sử dụng như một phương pháp bổ sung trong quá trình học tiếng Anh. Người học có thể nghe các chương trình phát thanh, xem phim hoặc nghe nhạc tiếng Anh trong khi làm các công việc khác, để làm quen với âm thanh và phong cách ngôn ngữ một cách tự nhiên mà không bị áp lực.

Nghe bị động cũng giúp người học dễ dàng tiếp nhận ngôn ngữ trong các bối cảnh đa dạng, tạo sự quen thuộc với ngôn ngữ mà họ đang học và hỗ trợ việc xây dựng nền tảng từ vựng, ngữ pháp mà không cần nỗ lực chủ động​.

Các cách áp dụng nghe chủ động và nghe bị động trong học tiếng Anh

Để đạt được hiệu quả tối ưu trong việc phát triển kỹ năng nghe hiểu tiếng Anh, người học cần kết hợp cả nghe chủ động và nghe bị động. Mỗi phương pháp đều có những ưu điểm và giới hạn riêng, nhưng khi được sử dụng phối hợp, chúng có thể bù đắp cho nhau và tạo ra một lộ trình học tiếng Anh toàn diện.

Dưới đây là các chiến lược giúp tích hợp cả nghe chủ động và nghe bị động trong quá trình học:

Kết hợp nghe bị động vào cuộc sống hàng ngày

Nghe bị động là một phương pháp dễ thực hiện trong các hoạt động hàng ngày, giúp người học tiếp xúc liên tục với ngôn ngữ mà không cần tập trung quá mức. Một số cách kết hợp nghe bị động vào lịch trình hàng ngày bao gồm:

• Nghe podcast hoặc sách nói trong khi làm việc nhà hoặc tập thể dục:

Đây là cách dễ dàng để tiếp thu ngôn ngữ mà không bị áp lực. Người học có thể chọn các nội dung phù hợp với sở thích cá nhân để duy trì hứng thú, đồng thời làm quen với cách phát âm, ngữ điệu và cấu trúc ngôn ngữ một cách tự nhiên.

• Xem phim, chương trình truyền hình hoặc video tiếng Anh mà không cần phụ đề:

Thay vì tập trung vào việc hiểu toàn bộ nội dung, người học có thể để ngôn ngữ "chảy" tự nhiên vào tai mình, giúp làm quen với âm thanh và tốc độ nói thực tế của người bản ngữ. Nghe bị động giúp não bộ tiếp nhận từ vựng và cấu trúc câu một cách vô thức, tạo nền tảng từ vựng tự nhiên mà không cần nỗ lực ghi nhớ.

Tập trung vào nghe chủ động qua các hoạt động học tập có hướng dẫn

Nghe chủ động cần sự tập trung và phản hồi, vì vậy người học nên thực hành phương pháp này trong các tình huống học tập có hướng dẫn. Một số cách luyện nghe chủ động bao gồm:

• Tham gia các buổi thảo luận nhóm hoặc hoạt động đối đáp trong lớp học:

Người học có thể thảo luận về các chủ đề đã nghe trước đó, chia sẻ ý kiến và phản hồi lại ý kiến của bạn bè. Theo tiến sĩ Ambubuyog [1] và cộng sự, các hoạt động thảo luận giúp người học không chỉ rèn luyện kỹ năng nghe hiểu mà còn xây dựng khả năng phân tích và phản hồi trong các tình huống giao tiếp thực tế​.

• Ghi chú và tóm tắt nội dung sau khi nghe:

Để kiểm tra khả năng hiểu và ghi nhớ thông tin, người học có thể ghi chú những ý chính hoặc tóm tắt nội dung vừa nghe. Điều này không chỉ củng cố khả năng ghi nhớ mà còn giúp phát triển tư duy logic và kỹ năng phân tích thông tin.

• Đặt câu hỏi và tự trả lời:

Trong quá trình nghe, người học có thể tự đặt câu hỏi về nội dung và sau đó tìm cách trả lời. Ví dụ, sau khi nghe một đoạn podcast hoặc bài giảng, người học có thể tự hỏi: “Điều này có ý nghĩa gì?”, “Những điểm chính là gì?” hoặc “Làm thế nào để áp dụng kiến thức này vào thực tế?”

Sử dụng các công cụ và tài nguyên hỗ trợ nghe hiểu

Có nhiều công cụ và tài nguyên có thể hỗ trợ việc tích hợp cả nghe chủ động và nghe bị động trong học tiếng Anh:

• Ứng dụng học ngôn ngữ và các nền tảng trực tuyến:

Các ứng dụng như Duolingo, hay Memrise có các bài tập luyện nghe đa dạng, giúp người học dễ dàng thực hành cả nghe chủ động và nghe bị động. Những nền tảng này thường cung cấp các đoạn hội thoại và bài tập nghe kèm theo phụ đề và câu hỏi, giúp người học không chỉ lắng nghe mà còn tương tác và kiểm tra sự hiểu biết.

• Sử dụng các bài nghe kèm phụ đề và thực hành loại bỏ phụ đề dần dần:

Bắt đầu bằng việc xem các đoạn video hoặc nghe podcast có phụ đề, sau đó dần dần loại bỏ phụ đề để người học có thể tập trung hoàn toàn vào việc nghe. Phương pháp này giúp người học nâng cao khả năng nhận diện ngôn ngữ mà không cần phụ thuộc vào văn bản.

• Thực hành với người bản ngữ qua các nền tảng giao tiếp:

Các nền tảng như HelloTalk cung cấp môi trường giao tiếp với người bản ngữ, tạo điều kiện cho người học thực hành nghe chủ động và phản hồi ngay lập tức trong các cuộc hội thoại. Tương tác trực tiếp với người bản ngữ giúp người học phát triển khả năng phản xạ và ứng phó linh hoạt trong giao tiếp tiếng Anh.

Xem thêm:

• Top website học tiếng Anh giao tiếp online miễn phí

• Ứng dụng công nghệ vào cải thiện kỹ năng nghe

Lập kế hoạch và theo dõi tiến bộ trong việc luyện nghe

Một trong những cách hiệu quả nhất để tích hợp cả nghe chủ động và nghe bị động là lập kế hoạch học tập cụ thể và theo dõi tiến bộ của bản thân:

• Xác định thời gian và mục tiêu rõ ràng:

Người học nên đặt ra mục tiêu cụ thể cho mỗi phương pháp nghe. Ví dụ, mỗi ngày có thể dành 15 phút để nghe bị động (qua podcast hoặc âm nhạc) và 30 phút để nghe chủ động (qua bài giảng hoặc thực hành với bạn học). Việc đặt mục tiêu rõ ràng giúp người học duy trì động lực và dễ dàng đánh giá sự tiến bộ của mình.

• Ghi chép và đánh giá các đoạn nghe:

Sau mỗi bài nghe, người học nên ghi chép lại những điểm mà mình chưa hiểu rõ và những tiến bộ đã đạt được. Điều này giúp xác định những phần cần cải thiện, từ đó điều chỉnh chiến lược nghe cho phù hợp.

• Thường xuyên tự kiểm tra bằng các bài đánh giá hoặc làm bài tập:

Người học có thể sử dụng các bài kiểm tra nghe hiểu hoặc tham gia vào các bài tập trực tuyến để tự đánh giá khả năng nghe hiểu của mình, từ đó nhận ra điểm mạnh và điểm yếu trong quá trình học.

Xem thêm: Áp dụng phương pháp S.M.A.R.T vào IELTS để thiết lập mục tiêu học hiệu quả

Áp dụng phương pháp nghe kết hợp trong cuộc sống thực tế

Cuối cùng, người học nên tìm cách áp dụng cả hai phương pháp nghe vào cuộc sống thực tế để nâng cao kỹ năng một cách tự nhiên:

• Thực hành nghe trong các tình huống hàng ngày:

Ví dụ, khi đi du lịch hoặc tiếp xúc với môi trường tiếng Anh, người học có thể thực hành nghe cả chủ động và bị động. Nghe bị động giúp họ làm quen với môi trường ngôn ngữ, trong khi nghe chủ động giúp họ hiểu và tương tác hiệu quả hơn.

• Tham gia các câu lạc bộ tiếng Anh hoặc các buổi hội thảo trực tuyến:

Các câu lạc bộ ngôn ngữ hoặc buổi hội thảo trực tuyến cung cấp môi trường thực tế để người học luyện tập nghe hiểu, tham gia thảo luận và học hỏi từ những người nói tiếng Anh bản ngữ. Điều này không chỉ giúp cải thiện kỹ năng nghe mà còn mở rộng vốn hiểu biết văn hóa và ngôn ngữ của người học.

Tổng Kết

Việc phát triển kỹ năng nghe hiểu tiếng Anh sẽ đạt hiệu quả cao nhất khi người học biết cách kết hợp cả nghe chủ động và nghe bị động. Nghe chủ động giúp rèn luyện sự tập trung, phân tích và khả năng phản xạ nhanh nhạy, trong khi nghe bị động lại hỗ trợ người học tiếp xúc ngôn ngữ một cách tự nhiên, giúp làm quen dần với từ vựng và cấu trúc câu. Mỗi phương pháp đều có những ưu điểm riêng, và khi phối hợp cùng nhau, chúng tạo thành một lộ trình học tập toàn diện.

Để tối ưu hóa quá trình học, người học có thể thực hiện nghe bị động trong các hoạt động hàng ngày như nghe podcast hay xem phim, đồng thời tập trung vào nghe chủ động qua các buổi thảo luận nhóm và bài tập tương tác. Việc lập kế hoạch học tập rõ ràng và theo dõi tiến độ sẽ giúp duy trì động lực và đánh giá sự tiến bộ của bản thân, từ đó điều chỉnh chiến lược phù hợp và đạt được mục tiêu nghe hiểu một cách hiệu quả.