Học tập trung vào mục tiêu: Lý thuyết và cách áp dụng thực tế

Trong quá trình học tập, nhiều người học lựa chọn đặt ra các mục tiêu cụ thể hướng đến mốc điểm số hay kỹ năng nhất định. Đây là biểu hiện điển hình của việc học tập trung vào mục tiêu – một cách tiếp cận phổ biến giúp xác định đích đến rõ ràng trong quá trình ôn tập và rèn luyện.

Tuy nhiên, phương pháp này cũng đi kèm với những thách thức nhất định nếu không được vận dụng một cách linh hoạt. Bài viết sau đây của ZIM sẽ phân tích ưu và nhược điểm của việc học tập trung vào mục tiêu, từ đó đề xuất hướng ứng dụng phù hợp cho người học tiếng Anh hiện nay.

Học tập trung vào mục tiêu

Mục tiêu học tập là những dự định hay mong muốn mà người học đã đề ra đối với quá trình học tập của bản thân [1]. Qua đó, có thể thấy rằng học tập trung vào mục tiêu là một cách tiếp cận việc học mà trong đó người học xác định rõ ràng mục tiêu cụ thể để định hướng, điều chỉnh và đánh giá quá trình học tập của bản thân.

Các mục tiêu này có thể là ngắn hạn hoặc dài hạn, phù hợp với nhu cầu và khả năng của người học và đóng vai trò định hướng cho các hoạt động học tập [1]. Ví dụ, một sinh viên đại học muốn đi du học có thể đặt mục tiêu là “đạt IELTS band 7.5 trong vòng 4 tháng”. Từ đó, người học sẽ thiết lập kế hoạch như luyện đề hàng tuần, học với gia sư, tham gia câu lạc bộ, và đo lường tiến độ theo từng kỹ năng để hướng đến mục tiêu đề ra.

Cách học này phù hợp với nhiều đối tượng và bối cảnh khác nhau:

• Học sinh trung học phổ thông: Chuẩn bị cho các kỳ thi tốt nghiệp, thi vào đại học hoặc các kỳ thi năng lực tiếng Anh (IELTS, TOEFL, VSTEP).

• Sinh viên đại học: Rèn luyện các kỹ năng học thuật như nghiên cứu, viết luận, thuyết trình hoặc chuẩn bị cho các kỳ thi học phần hoặc học bổng.

• Người đi làm: Cải thiện kỹ năng ngoại ngữ hoặc chuyên ngành, luyện giao tiếp để phục vụ công việc, hoặc đạt chứng chỉ quốc tế để thăng tiến.

• Người học tự do: Học ngoại ngữ hoặc rèn luyện các kỹ năng mới trong cuộc sống.

Cơ sở lý thuyết của việc học tập trung vào mục tiêu

Theo Locke & Latham [2], mục tiêu cụ thể, khó nhưng có thể đạt được, và có tính cam kết cao là yếu tố quan trọng thúc đẩy hiệu suất làm việc và học tập. Một mục tiêu rõ ràng có thể giúp người học nâng cao khả năng tập trung, tăng cường nỗ lực, thúc đẩy tính kiên trì và khuyến khích phát triển chiến lược phù hợp để đạt được kết quả mong muốn. 

Mỗi người học có thể có một mục tiêu khác nhau tùy vào kết quả mà cá nhân mong muốn. Tuy nhiên, Ames và Archer (1988) [3] đã chỉ ra rằng các mục tiêu này có hai định hướng hành động như sau:

• Mục tiêu làm chủ (mastery goals): Tập trung nâng cao hiểu biết, thành thạo các kỹ năng mới, cải thiện năng lực của bản thân và chú trọng vào việc học hỏi và tiến bộ của cá nhân.

• Mục tiêu hiệu suất (performance goals): Tập trung vào việc chứng minh năng lực vượt trội hơn những người xung quanh thông qua điểm số, thành tích hoặc các tiêu chuẩn xã hội khác.

Các nghiên cứu [3] cho rằng việc đặt ra các mục tiêu làm chủ thường mang lại kết quả tích cực. Mặt khác, mục tiêu hiệu suất có thể giúp đạt thành tích cao nhưng đi kèm với các cảm xúc tiêu cực như lo âu khi thi cử. Tuy nhiên, nếu hoàn toàn tránh né các mục tiêu hiệu suất thì vẫn có thể dẫn đến các tác động tiêu cực như thiếu tính kiên trì và chiến lược học hời hợt, dẫn đến dễ dàng bỏ cuộc. Do đó, có thể thấy rằng quá trình học tập trung vào mục tiêu khá phức tạp và đòi hỏi tính chủ động và linh hoạt từ người học.

Xem thêm: Động lực học IELTS: Ứng dụng Self-Determination Theory hiệu quả

Ưu điểm của việc học tập trung vào mục tiêu

Tăng cường động lực học tập

Thuyết kỳ vọng – giá trị (Expectancy-Value Theory) cho rằng động lực trong học tập phụ thuộc vào niềm tin vào khả năng thành công và giá trị của nhiệm vụ đối với mục tiêu của người học [4]. Do đó, khi có một mục tiêu cụ thể, khả thi và có giá trị thực tiễn, người học có thể biết chính xác mình đang nỗ lực vì điều gì và có kỳ vọng về việc hoàn thành mục tiêu, qua đó tạo nên một nguồn động lực mạnh mẽ giúp hoàn thành từng nhiệm vụ. 

Nâng cao hiệu suất và hiệu quả học tập

Mục tiêu cụ thể cho phép người học chủ động lên kế hoạch học tập, phân bổ thời gian cho từng kỹ năng hay kiến thức cần thiết. Việc đo lường tiến độ dựa trên mục tiêu, chẳng hạn như số bài tập đã hoàn thành hay số từ vựng đã ghi nhớ, có thể giúp theo dõi sát sao quá trình học và điều chỉnh phương pháp nhằm tối ưu hóa hiệu quả. Ngoài ra, khi xác định được mục tiêu, người học có thể nâng cao độ tập trung, tránh xao nhãng và ưu tiên những việc cần phải làm, qua đó tăng năng suất học tập.

Phát triển kỹ năng học tự chủ

Học tập theo mục tiêu không chỉ yêu cầu người học lập kế hoạch mà còn đòi hỏi khả năng theo dõi, tự đánh giá và điều chỉnh chiến lược học để đạt được mục tiêu. Đây chính là nền tảng cho mô hình học tập tự điều chỉnh (Self-Regulated Learning - SRL) – một yếu tố thiết yếu góp phần hình thành năng lực học tập tự chủ và tư duy học tập suốt đời [5].

Góp phần tạo cảm giác thành tựu thông qua sự tiến bộ

Theo thuyết tự hiệu quả (Self-Efficacy) [6], niềm tin vào năng lực của bản thân đóng vai trò lớn trong việc duy trì động lực học. Khi người học hoàn thành từng mục tiêu và nhận thấy sự tiến bộ, họ có thể nâng cao sự tự tin và củng cố động lực. Do đó, dù đạt được thành công nhỏ, người học vẫn sẽ cảm thấy hài lòng và sẵn sàng đầu tư thêm công sức vào việc học để đạt được nhiều mục tiêu hơn nữa. Dần dần, quá trình này sẽ hình thành một vòng lặp tích cực giữa cảm giác thành tựu – động lực – hành động.

Xem thêm: Chiến lược động lực: Tại sao động lực lại quan trọng trong học tập?

Nhược điểm của việc học tập trung vào mục tiêu

Gây áp lực và căng thẳng kéo dài

Nếu mục tiêu đặt ra không phù hợp với năng lực thực tế hoặc thời gian cho phép, người học có thể bị áp lực tâm lý hoặc rơi vào trạng thái lo lắng và căng thẳng, thậm chí dẫn đến hiện tượng kiệt sức trong học tập – tức là cảm giác mệt mỏi kéo dài, mất hứng thú học và suy giảm thành tích. Điều này thường xảy ra ở những người học có xu hướng cầu toàn hoặc bị áp lực thi cử, đặc biệt trong môi trường học thuật cạnh tranh.

Gây mất niềm tin và dẫn đến tâm lý chán nản

Việc thiết lập và hoàn thành đúng các mục tiêu có thể giúp người học tăng cường động lực học tập. Tuy nhiên, mặt khác là nếu người học gặp thất bại kéo dài thì sẽ dễ dàng đánh mất niềm tin vào khả năng của bản thân [6]. Trường hợp tương tự xảy ra khi họ cảm thấy mục tiêu không còn mang lại ý nghĩa thiết thực hay không còn phù hợp với giá trị cá nhân thì động lực học cũng sẽ giảm dần. Về lâu dài, điều này có thể dẫn đến tâm lý nản chí và bỏ cuộc.

Tập trung quá mức vào kết quả mà bỏ qua quá trình

Nếu người học chỉ quan tâm đến việc đạt được điểm số mà bỏ qua tầm quan trọng của sự hiểu biết và trải nghiệm học tập, họ có thể sản sinh tư duy thiển cận về việc học. Chẳng hạn như một số học sinh luyện thi IELTS chỉ chăm chú học “mẹo làm bài” thay vì trau dồi vốn từ vựng và kỹ năng học thuật thực sự – điều này có thể dẫn đến kết quả thi lệch lạc với năng lực thực tế và gây khó khăn khi sử dụng tiếng Anh trong môi trường thực tế.

Giảm sự linh hoạt và khả năng học hỏi tự nhiên

Việc học theo mục tiêu quá cứng nhắc có thể làm hạn chế cơ hội tiếp cận với các hình thức học không chính thống nhưng giàu tính thực tiễn. Ví dụ, một số người học bỏ qua việc luyện nghe bằng podcast, đọc sách báo tiếng Anh, hoặc trò chuyện với người bản xứ vì cho rằng chúng không phù hợp với kế hoạch luyện thi chứng chỉ cấp tốc. Điều này làm mất đi sự linh hoạt – một yếu tố quan trọng trong việc tiếp thu ngoại ngữ một cách tự nhiên và lâu dài.

Lưu ý khi áp dụng cách học tập trung vào mục tiêu

Để khai thác tối đa lợi ích của việc học tập trung vào mục tiêu, người học cần áp dụng phương pháp này một cách linh hoạt và phù hợp với năng lực và hoàn cảnh cá nhân. Dưới đây là một số gợi ý thực tiễn giúp người học thiết lập và theo đuổi mục tiêu một cách hiệu quả, bền vững.

Lựa chọn mục tiêu phù hợp với trình độ hiện tại

Dựa trên lý thuyết vùng phát triển gần nhất (Zone of Proximal Development) [7], người học sẽ tiến bộ tốt nhất khi được giao một nhiệm vụ vừa sức. Do đó, mục tiêu học tập nên đặt trong phạm vi mà người học có thể đạt được với một chút sự hỗ trợ hợp lý – tức là vừa đủ thử thách để thúc đẩy phát triển, nhưng không vượt quá năng lực hiện tại đến mức gây nản chí.

Ví dụ, một người học đang ở trình độ A2 không nên ngay lập tức đặt mục tiêu đạt IELTS 7.0 trong 3 tháng. Thay vào đó, họ có thể bắt đầu với mục tiêu “hiểu và sử dụng được 300 từ vựng học thuật cơ bản” hoặc “viết đoạn văn 100 từ về chủ đề quen thuộc mỗi tuần”. Bên cạnh đó, người học có thể nhờ thêm sự hỗ trợ từ giáo viên để tiếp cận thêm nguồn bài tập và được chấm chữa bài viết để phát triển tối đa khả năng.

Xem thêm: Áp dụng phương pháp S.M.A.R.T vào IELTS để thiết lập mục tiêu học hiệu quả

Kết hợp giữa mục tiêu ngắn hạn và dài hạn

Một chiến lược hiệu quả cần sự phân tầng mục tiêu: kết hợp giữa mục tiêu dài hạn (mục tiêu chính) và các mục tiêu ngắn hạn cụ thể (mục tiêu phụ). Việc chia nhỏ mục tiêu giúp quá trình học trở nên bớt khó khăn hơn, đồng thời mang lại những thành tựu nhỏ giúp duy trì động lực lâu dài [8].

Đây cũng là nguyên lý cốt lõi của mô hình mục tiêu SMART (Specific – Measurable – Achievable – Relevant – Timely) được sử dụng rộng rãi trong giáo dục và phát triển cá nhân. Mô hình này nhấn mạnh tầm quan trọng của việc đặt mục tiêu cụ thể, có thể đo lường được, có thể đạt được, liên quan đến thực tiễn và nằm trong quỹ thời gian cho phép [8]. Ví dụ: 

• Mục tiêu dài hạn: Cải thiện band điểm IELTS từ 5.0 lên 6.0 trong vòng 4 tháng.

• Các mục tiêu ngắn hạn: Luyện 3 đề Reading và 3 đề Listening mỗi tuần, học 10 cụm từ cố định mỗi ngày, tham gia câu lạc bộ nói tiếng Anh 1 lần mỗi tuần.

Tập trung vào cả quá trình và kết quả

Một sai lầm phổ biến của người học là chỉ chăm chăm hướng tới “điểm đích” mà bỏ qua giá trị của hành trình học tập. Việc học tiếng Anh hiệu quả không chỉ là đạt một điểm số nhất định, mà còn là quá trình rèn luyện tư duy, khả năng tự học và ứng dụng ngôn ngữ vào cuộc sống.

Người học nên biết cách công nhận nỗ lực của bản thân, học hỏi từ những sai lầm trong quá trình luyện tập và không ngừng cải thiện phương pháp học. Ví dụ, thay vì chỉ xem điểm bài Writing là kết quả cuối cùng, hãy phân tích vì sao mình bị trừ điểm, học từ phản hồi của giáo viên và sửa bài một lần nữa. 

Tự đánh giá và điều chỉnh thường xuyên

Khi nhu cầu cuộc sống và năng lực cá nhân thay đổi, mục tiêu hoặc phương pháp học cũng cần thay đổi cho phù hợp. Việc tự nhìn nhận và điều chỉnh định kỳ sẽ giúp người học thích nghi với các thay đổi và tối ưu hóa hiệu quả học tập. Các nghiên cứu cũng đã chỉ ra rằng học sinh thành công thường là những người học biết tự điều chỉnh chiến lược học tập và kiểm soát được tiến độ của bản thân [9].

Một số câu hỏi mà người học có thể tự đặt ra mỗi tuần hoặc tháng để đánh giá tiến độ:

• Đã tiến gần tới mục tiêu khoảng bao nhiêu phần trăm?

• Có gặp trở ngại gì không? Nguyên nhân là gì? Cách khắc phục như thế nào?

• Cần thay đổi kế hoạch ra sao để phù hợp và hiệu quả hơn?

Nuôi dưỡng niềm vui trong học tập

Việc duy trì động lực nội sinh, tức là học vì yêu thích, tò mò và thấy có giá trị, là chìa khóa giúp nâng cao sự bền bỉ khi đối diện với những khó khăn trong học tập, góp phần cải thiện sức khỏe tâm lý và phát triển năng lực học tập trọn đời [10]. 

Do đó, mặc dù áp dụng cách học tập trung vào mục tiêu, người học vẫn cần khiến cho việc học trở nên thú vị và có ý nghĩa. Nếu mục tiêu là “gánh nặng” thì việc học sẽ nhanh chóng trở nên áp lực và khó duy trì lâu dài. Chính vì thế, người học có thể:

• Lồng ghép sở thích cá nhân vào quá trình học (xem phim, nghe nhạc, đọc sách tiếng Anh theo chủ đề yêu thích).

• Tạo môi trường học tích cực (tham gia nhóm học, diễn đàn thảo luận trực tuyến, trao đổi với bạn bè).

• Thưởng cho bản thân khi hoàn thành mục tiêu (một bữa ăn yêu thích, một buổi nghỉ ngơi, một chuyến đi chơi trong ngày).

Tổng kết

Học tập tập trung vào mục tiêu là một chiến lược hữu ích giúp người học tiếng Anh duy trì động lực và tối ưu hóa hiệu quả quá trình học để đạt được kết quả mong muốn. Tuy nhiên, nếu không được thiết lập và quản lý hợp lý, cách học này có thể gây áp lực, giảm động lực nội tại và làm mất đi sự linh hoạt cần thiết trong việc tiếp thu ngôn ngữ.

Do đó, khi áp dụng cách học tập trung vào mục tiêu, người học cần đặt ra mục tiêu vừa sức, cụ thể và theo sát tiến độ của bản thân để kịp thời đưa ra những điều chỉnh hợp lý nhằm giữa mục tiêu và trải nghiệm, giữa kết quả và quá trình, để vừa đạt được hiệu quả vừa duy trì sự hứng thú trong hành trình chinh phục các mục tiêu mới.

Giải đáp thắc mắc về kiến thức tiếng Anh là nhu cầu thiết yếu của nhiều học viên trong quá trình học tập và ôn thi. ZIM Helper là diễn đàn trực tuyến chuyên nghiệp cung cấp giải đáp về kiến thức tiếng Anh cho người học đang luyện thi IELTS, TOEIC, luyện thi Đại học và các kỳ thi tiếng Anh khác. Diễn đàn được vận hành bởi đội ngũ High Achievers - những người đã đạt thành tích cao trong các kỳ thi, đảm bảo chất lượng thông tin và hướng dẫn chính xác cho người học. Liên hệ Hotline 1900-2833 (nhánh số 1) để được tư vấn chi tiết.