Tác động của Adaptive Test đến người học trình độ trung cấp

TOEFL iBT từ lâu đã được xem là một trong những thước đo quan trọng để đánh giá năng lực ngoại ngữ trong học tập và nghề nghiệp. Tuy nhiên, các bài thi tuyến tính truyền thống dễ tạo áp lực cho thí sinh trình độ trung cấp: chuỗi câu hỏi khó khiến họ choáng ngợp, trong khi đề quá dễ lại không phản ánh đúng trình độ. Adaptive test xuất hiện như một giải pháp mới, vừa đảm bảo tính chính xác của kết quả, vừa mang lại lợi ích tâm lý. Bằng cách liên hệ với Zone of Proximal Development (Vygotsky) và khai thác washback effect, bài viết phân tích cách adaptive test giúp thí sinh duy trì động lực, tự tin hơn trong phòng thi và phát triển chiến lược học tập bền vững.

Cơ sở lý thuyết

Khái niệm Adaptive Test

Trong lịch sử đánh giá năng lực ngôn ngữ, sự chuyển đổi từ paper-based test sang computer-based test (CBT) được coi là bước tiến quan trọng đầu tiên. CBT giúp quá trình tổ chức, chấm điểm và quản lý kỳ thi trở nên nhanh chóng, tiết kiệm và minh bạch hơn. Tuy nhiên, bản chất của CBT vẫn giữ nguyên cấu trúc tuyến tính: tất cả thí sinh phải làm cùng một bộ đề, số lượng câu hỏi và thứ tự giống nhau, bất kể sự khác biệt về trình độ. Điều này dẫn đến một nghịch lý: cùng một bộ đề nhưng có thể “quá khó” cho thí sinh yếu và “quá dễ” cho thí sinh giỏi, khiến kết quả cuối cùng không phản ánh chính xác năng lực thật sự.

Adaptive test ra đời để khắc phục hạn chế này. Được phát triển dựa trên Item Response Theory (IRT) – một lý thuyết thống kê hiện đại, adaptive test có cơ chế điều chỉnh độ khó của câu hỏi theo phản hồi tức thì của thí sinh. Nguyên tắc vận hành khá rõ ràng: nếu thí sinh trả lời đúng, hệ thống chọn câu tiếp theo ở mức độ khó hơn; ngược lại, nếu trả lời sai, câu hỏi tiếp theo sẽ dễ hơn. Quá trình này diễn ra liên tục cho đến khi hệ thống xác định được “điểm cân bằng” – mức độ phản ánh sát nhất năng lực hiện tại của người dự thi [1].

Điểm khác biệt quan trọng ở đây là adaptive test không cần thí sinh phải hoàn thành toàn bộ số lượng câu hỏi cố định. Thay vào đó, số câu hỏi được cá nhân hóa và tối ưu sao cho vẫn đảm bảo độ tin cậy thống kê trong khi giảm thiểu thời gian làm bài. Nghiên cứu của Wainer et al. [1] cho thấy adaptive test có khả năng rút ngắn độ dài bài thi đáng kể nhưng vẫn đạt mức độ chính xác cao, nhờ hệ thống lựa chọn các câu hỏi có giá trị phân loại lớn nhất. Điều này không chỉ mang lại lợi ích về mặt đo lường mà còn về mặt tâm lý: thí sinh cảm thấy bài thi “hợp lý” hơn, không bị dồn ép bởi chuỗi câu hỏi ngoài khả năng.

Thêm vào đó, nghiên cứu của Yıldız et al. [2] đã chứng minh rằng adaptive test vẫn duy trì được độ chính xác trong nhiều điều kiện khác nhau, ngay cả khi số lượng câu hỏi giảm xuống. Đây là một lợi thế nổi bật so với CBT tuyến tính, vốn yêu cầu một lượng lớn câu hỏi để bao quát phổ năng lực rộng. Đặc biệt, với nhóm thí sinh trình độ trung cấp – những người dễ bị ảnh hưởng bởi sự phân bổ ngẫu nhiên của câu hỏi trong đề tuyến tính – adaptive test giúp họ bắt đầu từ mức “vừa sức,” giảm thiểu lo âu và tăng cảm giác kiểm soát quá trình làm bài.

Tóm lại, adaptive test không chỉ đại diện cho một cải tiến kỹ thuật trong thiết kế đề thi mà còn là một sự thay đổi về triết lý: từ việc coi thí sinh như một khối đồng nhất sang việc công nhận sự khác biệt cá nhân trong năng lực và trải nghiệm thi.

Tham khảo thêm: Đa nhiệm (Multitasking) trong học ngôn ngữ và nguy cơ suy giảm tư duy phản biện

Zone of Proximal Development (ZPD) – Vygotsky

Khái niệm Zone of Proximal Development (ZPD) được Lev Vygotsky giới thiệu vào năm 1978 và đã trở thành nền tảng quan trọng trong tâm lý học giáo dục. ZPD được định nghĩa là khoảng cách giữa năng lực hiện tại của người học – những gì họ có thể làm độc lập – và năng lực tiềm năng mà họ có thể đạt được khi có sự hỗ trợ thích hợp [3]. Trong phạm vi này, việc học tập diễn ra hiệu quả nhất, vì người học vừa phải nỗ lực, vừa có thể thành công nhờ sự hỗ trợ.

Nếu nhiệm vụ quá dễ, người học không cần nỗ lực và không có sự phát triển. Ngược lại, nếu nhiệm vụ quá khó, họ sẽ nhanh chóng nản lòng và từ bỏ. Chỉ khi thử thách nằm trong ZPD, sự phát triển mới được kích hoạt. Đây là lý do vì sao Vygotsky nhấn mạnh vai trò của “scaffolding” – tức các hình thức hỗ trợ như gợi ý, hướng dẫn, hay điều chỉnh độ khó nhiệm vụ [4]. Scaffolding được coi như một giàn giáo tạm thời: hỗ trợ vừa đủ để người học tiến lên một mức cao hơn, sau đó dần rút đi để họ tự lập.

Khi áp dụng vào bối cảnh adaptive test, nguyên lý ZPD thể hiện rất rõ. Thí sinh không bị “ném” vào chuỗi câu hỏi ngoài khả năng, mà cũng không bị buộc làm toàn câu dễ để rồi nhàm chán. Hệ thống liên tục điều chỉnh độ khó sao cho thí sinh luôn ở trạng thái thử thách “vừa sức.” Điều này đồng nghĩa với việc adaptive test không chỉ là công cụ đo lường năng lực, mà còn là một môi trường tạo động lực học tập.

Ngoài ra, khái niệm flow trong tâm lý học – trạng thái tập trung và hứng thú cao khi kỹ năng khớp với độ khó nhiệm vụ – cũng có thể được liên hệ ở đây. Adaptive test, nhờ vận hành theo nguyên lý ZPD, giúp thí sinh trình độ trung cấp duy trì trạng thái flow trong quá trình làm bài. Điều này làm tăng khả năng họ phát huy năng lực thực tế, đồng thời trải nghiệm thi trở nên tích cực hơn.

Washback Effect trong ngữ cảnh thi cử

Washback effect là thuật ngữ dùng để mô tả tác động của kỳ thi đối với cách học, cách dạy và động lực học tập. Theo Alderson và Wall [5], kỳ thi có thể tạo ra washback tích cực hoặc tiêu cực tùy thuộc vào thiết kế. Nếu kỳ thi tập trung đo lường kỹ năng thực chất, người học và giáo viên sẽ điều chỉnh phương pháp học tập theo hướng bền vững. Ngược lại, nếu kỳ thi nặng về mẹo làm bài hoặc không phản ánh đúng năng lực, học tập sẽ trở nên méo mó, tập trung vào đối phó thay vì phát triển lâu dài.

Trong bối cảnh thực tế, nghiên cứu của Sadeghi [6] cho thấy TOEFL iBT đã tạo ra washback tích cực, thúc đẩy động lực học tập và sự tự chủ của thí sinh. Họ nhận thấy rằng kỳ thi này khuyến khích học sinh không chỉ rèn luyện kỹ năng làm bài mà còn chú trọng hơn vào phát triển năng lực ngôn ngữ tổng thể. Tương tự, Barnes [7] khi khảo sát tại Việt Nam phát hiện TOEFL iBT đã ảnh hưởng đáng kể đến chương trình giảng dạy và phương pháp dạy học tại các trung tâm luyện thi, dù vẫn còn sự chi phối bởi tài liệu ôn tập.

Adaptive test có tiềm năng khuếch đại washback tích cực này. Có ba khía cạnh chính:

1. Mục tiêu học tập rõ ràng hơn: Khi thí sinh biết rằng bài thi “theo sát năng lực thực,” họ ít có động lực học tủ hoặc dựa vào mẹo ngắn hạn. Thay vào đó, họ tập trung phát triển kỹ năng cốt lõi như đọc hiểu, nghe hiểu, từ vựng và ngữ pháp.

2. Trải nghiệm thi công bằng: Adaptive test cá nhân hóa câu hỏi theo năng lực, giúp thí sinh cảm nhận được sự công bằng. Điều này củng cố niềm tin rằng nỗ lực học tập sẽ được ghi nhận đúng, từ đó khuyến khích họ duy trì động lực lâu dài.

3. Thay đổi phương pháp dạy và học: Với adaptive test, giáo viên và trung tâm luyện thi buộc phải thay đổi cách tiếp cận: không thể chỉ dạy mẹo cho một dạng đề cố định, mà cần tập trung vào phát triển năng lực ngôn ngữ thực sự. Đây là sự chuyển dịch quan trọng, giúp việc luyện thi trở nên gắn kết hơn với mục tiêu học tập dài hạn.

Tóm lại, adaptive test không chỉ là công cụ đo lường năng lực mà còn là một cơ chế giáo dục, tạo ra những hiệu ứng tích cực trong cả quá trình học tập và giảng dạy.

Đọc thêm: Học tập cá nhân hóa và động lực nội tại: Mối liên hệ trong việc học ngôn ngữ thứ hai

Vấn đề của thí sinh trình độ trung cấp trong các bài thi truyền thống

Đặc điểm của học sinh trình độ trung cấp

Trong bối cảnh học ngoại ngữ, học sinh trình độ trung cấp thường được hiểu là những người đã vượt qua giai đoạn sơ cấp, có thể sử dụng tiếng Anh trong một số tình huống quen thuộc, nhưng vẫn gặp nhiều hạn chế khi phải xử lý nội dung học thuật hoặc giao tiếp phức tạp. Ở cấp độ này, người học có vốn từ vựng khoảng 3000–4000 từ, nắm chắc ngữ pháp cơ bản nhưng dễ mắc lỗi khi sử dụng cấu trúc nâng cao. Trong kỹ năng nghe – nói, họ có thể tham gia hội thoại đơn giản, nhưng dễ mất bình tĩnh khi tốc độ nói nhanh hoặc chủ đề xa lạ. Trong kỹ năng đọc – viết, họ xử lý tốt văn bản ngắn, nhưng gặp khó khăn khi đối diện với đoạn văn dài có nhiều khái niệm trừu tượng.

Học sinh trình độ trung cấp thường nằm trong khoảng điểm TOEFL iBT 60–80, hoặc tương đương bậc B1–B2 theo CEFR. Theo Common European Framework of Reference for Languages 8, người học ở mức B1 có thể “hiểu được các ý chính của những đoạn văn bản chuẩn về các chủ đề quen thuộc,” trong khi ở mức B2 họ “có thể tương tác với mức độ trôi chảy và tự nhiên nhất định với người bản ngữ.” Những miêu tả này phản ánh rõ đặc điểm của nhóm học sinh trung cấp: có nền tảng đủ để tiếp tục nâng cao, nhưng dễ dao động tâm lý khi tham gia kỳ thi chuẩn hóa. Chính vì vậy, đây là nhóm chịu tác động mạnh nhất từ cấu trúc đề thi: nếu đề quá khó, họ nhanh chóng bị choáng ngợp; nếu quá dễ, họ lại không được phản ánh đúng năng lực.

Trải nghiệm căng thẳng

Trong cấu trúc thi tuyến tính, toàn bộ thí sinh đều làm cùng một bộ đề với thứ tự và độ khó cố định. Đối với thí sinh trình độ trung cấp, vốn chỉ nắm chắc một phần kỹ năng, việc gặp chuỗi câu hỏi vượt xa năng lực ngay từ đầu có thể tạo áp lực tâm lý rất lớn. Họ thường rơi vào tình trạng “overwhelmed” khi liên tục trả lời sai, dẫn tới cảm giác thất bại sớm trong kỳ thi. Các phản ứng sinh lý đi kèm như tim đập nhanh, toát mồ hôi, hay khó tập trung khiến khả năng xử lý thông tin giảm mạnh.

Đáng chú ý, nhiều nghiên cứu tâm lý học thi cử chỉ ra rằng trải nghiệm căng thẳng ở giai đoạn đầu thường kéo dài hiệu ứng tiêu cực trong suốt kỳ thi. Một khởi đầu tệ hại có thể khiến thí sinh rơi vào vòng xoáy lo âu, từ đó làm giảm chất lượng câu trả lời ở những phần sau, ngay cả khi câu hỏi có độ khó vừa phải. Điều này cho thấy nhược điểm của bài thi tuyến tính: chỉ cần một vài câu hỏi được phân bổ không hợp lý, cả trải nghiệm và kết quả của thí sinh có thể bị ảnh hưởng nghiêm trọng.

Tâm lý chủ quan

Ở chiều ngược lại, cũng có khả năng thí sinh trình độ trung cấp gặp chuỗi câu hỏi dễ ngay từ đầu. Điều này khiến họ nảy sinh cảm giác chủ quan, cho rằng năng lực của mình cao hơn thực tế. Tâm lý “quá tự tin” này có thể dẫn đến sự lơ là, mất cảnh giác, hoặc thậm chí trả lời cẩu thả ở các câu tiếp theo. Khi đến một điểm nào đó trong bài, thí sinh bất ngờ đối diện với câu hỏi khó, sự chuẩn bị tâm lý không kịp khiến họ mất cân bằng.

Hệ quả là điểm số trở nên thiếu ổn định, phản ánh năng lực bị sai lệch. Thay vì được đánh giá trên toàn bộ khả năng ngôn ngữ, thí sinh trình độ trung cấp lại bị ảnh hưởng nặng nề bởi cách sắp xếp câu hỏi. Nếu gặp nhiều câu dễ lúc đầu, họ dễ bị “lừa” vào cảm giác đạt phong độ cao, để rồi bất ngờ thất bại ở phần sau. Điều này cho thấy tính không nhất quán trong việc đánh giá năng lực thực khi sử dụng đề thi tuyến tính.

Hậu quả tâm lý

Cả hai tình huống trên – căng thẳng quá mức hoặc ảo tưởng năng lực – đều dẫn đến hậu quả chung là suy giảm động lực học tập. Khi liên tục trải qua thất bại hoặc cảm thấy kết quả không công bằng, thí sinh trình độ trung cấp dễ rơi vào tư duy phòng thủ: học chỉ để đối phó kỳ thi thay vì học để phát triển kỹ năng. Lâu dần, họ hình thành thói quen học tập thụ động, thiếu chiến lược dài hạn.

Ngoài ra, việc thiếu một trải nghiệm thi tích cực còn tác động đến thái độ chung đối với ngoại ngữ. Thí sinh có thể gắn việc học tiếng Anh với cảm xúc tiêu cực, dẫn đến giảm hứng thú và tăng nguy cơ bỏ cuộc. Tâm lý “tôi không đủ giỏi” dễ dàng củng cố vòng luẩn quẩn: lo lắng trong kỳ thi → kết quả thấp → mất tự tin → giảm động lực học → tiếp tục thất bại trong kỳ thi kế tiếp. Đây là một vòng tròn khép kín mà nhiều thí sinh trình độ trung cấp mắc phải khi tiếp xúc với hệ thống thi tuyến tính.

Đọc thêm: Học tập trung vào mục tiêu: Lý thuyết và cách áp dụng thực tế

Adaptive Test và tác động tâm lý tích cực

Trải nghiệm “vừa sức” (Alignment with ZPD)

Một trong những ưu điểm nổi bật nhất của adaptive test là khả năng tạo ra trải nghiệm “vừa sức.” Nguyên tắc lựa chọn câu hỏi dựa trên phản hồi giúp thí sinh được tiếp cận với độ khó phù hợp với trình độ thực tế. Với nhóm trình độ trung cấp, hệ thống thường khởi động từ câu hỏi có độ khó trung bình, sau đó điều chỉnh tăng hoặc giảm tùy theo hiệu suất làm bài. Nhờ vậy, thí sinh không bị choáng ngợp bởi chuỗi câu hỏi quá khó, cũng không rơi vào tình trạng nhàm chán khi gặp toàn câu quá dễ.

Khía cạnh này tương thích với khái niệm Zone of Proximal Development (ZPD) của Vygotsky (1978), nơi người học phát triển hiệu quả nhất khi thử thách đặt ra nằm trong khoảng tiềm năng gần nhất [9]. Khi thí sinh được duy trì trong ZPD, họ vừa phải nỗ lực, vừa có khả năng thành công. Adaptive test thực chất đã trở thành một hình thức “scaffolding vô hình”: hệ thống đóng vai trò người hỗ trợ, tạo ra giàn giáo giúp thí sinh phát huy tối đa khả năng mà không mất động lực [10].

Ví dụ, một thí sinh trình độ trung cấpở phần đọc TOEFL iBT có vốn từ vựng khoảng 3000–3500 từ. Nếu đề thi tuyến tính mở đầu bằng đoạn học thuật có mật độ từ vựng cao, thí sinh này dễ dàng rơi vào trạng thái “quá tải” và bỏ cuộc. Trong adaptive test, hệ thống sẽ bắt đầu bằng đoạn văn có mật độ từ vựng vừa phải, sau đó dần nâng lên theo phản ứng của thí sinh. Nhờ vậy, trải nghiệm thi được duy trì liên tục trong vùng ZPD, tạo ra cảm giác kiểm soát và khuyến khích nỗ lực bền bỉ.

Giảm thiểu căng thẳng – Tăng cường tự tin

Một thách thức lớn của kỳ thi truyền thống là gánh nặng tâm lý trong những phút đầu tiên. Khi gặp chuỗi câu hỏi quá khó ngay từ đầu, thí sinh trình độ trung cấp thường rơi vào vòng xoáy lo âu, dẫn đến hiệu ứng dây chuyền: càng lo lắng thì càng dễ mắc lỗi, và càng nhiều lỗi thì mức độ lo âu càng cao. Adaptive test giải quyết vấn đề này bằng cách khởi động từ mức độ trung bình, sau đó điều chỉnh theo câu trả lời của thí sinh.

Nghiên cứu tâm lý học thi cử cho thấy một khởi đầu thuận lợi có thể giảm lo âu và duy trì mức cortisol ổn định, giúp thí sinh làm bài hiệu quả hơn (Zeidner, 1998) [11]. Điều này đặc biệt quan trọng với nhóm trình độ trung cấp, vốn dễ bị dao động tâm lý. Khi những câu hỏi đầu tiên vừa sức, họ xây dựng được sự tự tin từng bước, thay vì bị “đánh gục” ngay từ đầu.

Thực tế, nhiều thí sinh chia sẻ rằng adaptive test mang lại trải nghiệm giống như “leo dốc vừa tầm”: mỗi câu hỏi khó hơn một chút, nhưng vẫn trong tầm kiểm soát. Cảm giác này không chỉ cải thiện hiệu suất làm bài mà còn giảm thiểu hiện tượng “test anxiety,” vốn được coi là một trong những yếu tố tâm lý lớn nhất ảnh hưởng đến kết quả thi ngoại ngữ [12].

Động lực học tập lâu dài (Washback effect)

Tác động tích cực của adaptive test không dừng lại trong phòng thi mà còn lan tỏa sang quá trình học tập, thông qua hiệu ứng washback tích cực. Khi thí sinh nhận thức rằng bài thi được thiết kế để đo năng lực thật, họ ít có động lực học mẹo ngắn hạn. Thay vào đó, họ tập trung cải thiện kỹ năng nền tảng – từ vựng, ngữ pháp, kỹ năng đọc – nghe – viết – nói.

Alderson và Wall [13] khẳng định rằng khi kỳ thi gắn liền với năng lực thực tế, cả người học lẫn giáo viên sẽ thay đổi chiến lược học tập và giảng dạy theo hướng thực chất hơn. Sadeghi cũng cho thấy TOEFL iBT đã có tác động tích cực đến động lực học tập và tính tự chủ, trong khi Barnes [14] chứng minh rằng kỳ thi này đã ảnh hưởng đến cách dạy và học tại các trung tâm luyện thi ở Việt Nam.

Adaptive test khuếch đại hiệu ứng này bằng cách đảm bảo rằng mọi nỗ lực học tập đều được “đo” chính xác. Thí sinh trình độ trung cấp, thay vì học tủ để đối phó, sẽ nhận thấy việc rèn luyện kỹ năng nền tảng mới là con đường duy nhất để cải thiện kết quả. Điều này tạo ra động lực học tập bền vững hơn, đồng thời khuyến khích giáo viên cá nhân hóa bài giảng để đáp ứng nhu cầu đa dạng của học viên.

Trải nghiệm công bằng hơn

Một lợi ích quan trọng khác là adaptive test mang lại cảm giác công bằng. Trong bài thi tuyến tính, thí sinh trình độ trung cấp thường cảm thấy bất lợi khi cùng làm chung một bộ đề với thí sinh giỏi. Cùng một bộ câu hỏi có thể là “vừa sức” với một số người nhưng lại là “quá sức” với số khác, dẫn đến cảm giác so sánh bất công.

Adaptive test khắc phục điều này bằng cách cá nhân hóa trải nghiệm: mỗi thí sinh nhận được chuỗi câu hỏi được điều chỉnh riêng, dựa trên phản hồi của họ. Điều này không chỉ làm cho kết quả trở nên đáng tin cậy hơn mà còn nâng cao tính chấp nhận của thí sinh đối với kỳ thi. Wainer et al. [15] chỉ ra rằng adaptive test không chỉ cải thiện độ chính xác đo lường mà còn tăng mức độ “perceived fairness” – sự công bằng mà thí sinh cảm nhận được trong suốt quá trình thi.

Khi người học tin rằng hệ thống thi đối xử công bằng và phản ánh đúng nỗ lực cá nhân, họ sẽ ít bị áp lực so sánh và có động lực duy trì việc học tập. Đây là một yếu tố tâm lý quan trọng giúp thí sinh trình độ trung cấp cảm thấy kỳ thi không phải là một cuộc đua bất bình đẳng, mà là một công cụ hỗ trợ phát triển năng lực thực sự.

Trường hợp minh họa

Để làm rõ sự khác biệt giữa hai hình thức thi, hãy xét một thí sinh TOEFL iBT trình độ trung cấp, với năng lực dự kiến ở mức 70–80 điểm. Đây là nhóm thí sinh thường xuyên gặp biến động tâm lý, vốn không đủ mạnh để xử lý trọn vẹn các câu hỏi khó, nhưng cũng không quá yếu để chỉ làm câu hỏi cơ bản. Cấu trúc bài thi và cách phân bổ câu hỏi có thể ảnh hưởng trực tiếp đến trải nghiệm và kết quả cuối cùng của họ.

Tình huống A – Bài thi tuyến tính

Trong kỳ thi tuyến tính, thí sinh phải làm toàn bộ số lượng câu hỏi được sắp xếp cố định. Ngay từ đầu, nếu gặp chuỗi 5 câu khó hơn khả năng, thí sinh dễ rơi vào trạng thái căng thẳng. Sau 2–3 lần trả lời sai liên tiếp, họ cảm thấy nỗ lực không mang lại kết quả, dẫn đến tâm lý thất bại. Các dấu hiệu sinh lý như tim đập nhanh, khó thở nhẹ và mất tập trung xuất hiện, khiến họ tiếp tục trả lời sai ngay cả ở những câu hỏi vừa sức. Zeidner [16] đã chứng minh rằng lo âu thi cử không chỉ ảnh hưởng đến tâm lý mà còn trực tiếp cản trở quá trình xử lý thông tin, làm gia tăng số lỗi không đáng có.

Ở kịch bản khác, thí sinh này có thể bắt đầu bằng chuỗi câu hỏi dễ. Thoạt đầu, điều này đem lại cảm giác tự tin, thậm chí phấn khích. Tuy nhiên, sự “tự tin giả tạo” khiến thí sinh trở nên chủ quan, lơ là chiến lược đọc kỹ hoặc phân tích sâu. Khi bất ngờ gặp câu hỏi khó ở phần sau, sự thay đổi độ khó đột ngột khiến họ không kịp thích nghi. Tâm lý “đứt mạch” xuất hiện: sự lo âu quay trở lại, cộng hưởng với sự bất ngờ, dẫn tới sai sót hàng loạt. Trong cả hai kịch bản, kết quả đều bị ảnh hưởng mạnh bởi cách sắp xếp câu hỏi chứ không hoàn toàn phản ánh năng lực thực tế [17].

Tình huống B – Bài thi thích ứng

Adaptive test đưa thí sinh vào một trải nghiệm hoàn toàn khác. Thí sinh trình độ trung cấp sẽ bắt đầu với những câu hỏi ở mức độ trung bình, phù hợp với năng lực nền tảng. Nếu họ trả lời đúng, độ khó tăng dần một cách hợp lý; nếu sai, độ khó giảm để duy trì trạng thái “vừa sức.” Nhờ cơ chế này, thí sinh luôn cảm thấy bài thi “nằm trong tầm với,” thay vì quá xa so với khả năng.

Nguyên lý này tương thích trực tiếp với Zone of Proximal Development (ZPD) mà Vygotsky (1978) đề xuất [18]. ZPD là khoảng cách giữa những gì thí sinh có thể làm được độc lập và những gì họ có thể đạt được khi có hỗ trợ. Trong adaptive test, hệ thống đóng vai trò “người hỗ trợ vô hình,” điều chỉnh độ khó để thí sinh luôn ở ranh giới phát triển gần nhất. Điều này không chỉ giúp họ duy trì sự tập trung và hứng thú mà còn tránh được trạng thái “choáng ngợp” hoặc “tự tin giả tạo.”

Với trải nghiệm này, thí sinh trình độ trung cấp có cơ hội duy trì sự tự tin xuyên suốt kỳ thi. Họ ít bị phân tâm bởi cảm xúc tiêu cực, giữ được sự ổn định trong hiệu suất. Yıldız et al. [19] khẳng định rằng adaptive test không chỉ giảm sai số đo lường mà còn đặc biệt hiệu quả trong việc đánh giá nhóm thí sinh tầm trung – nơi các bài thi tuyến tính thường dễ gây sai lệch.

Kết quả so sánh

• Khi so sánh hai tình huống, có thể thấy sự khác biệt rõ ràng:

  • Bài thi tuyến tính: Kết quả chịu ảnh hưởng mạnh từ cách sắp xếp câu hỏi. Lo âu quá mức hoặc tự tin giả tạo đều có thể dẫn đến sai lệch. Thí sinh trình độ trung cấp, vốn dễ dao động tâm lý, gần như không thể đảm bảo kết quả ổn định trong hình thức này.

  • Adaptive test: Kết quả ổn định hơn, phản ánh sát năng lực thực tế. Trải nghiệm thi cũng mang tính cá nhân hóa, giúp thí sinh cảm nhận được sự công bằng và ít chịu tổn hại tâm lý.

  Trường hợp minh họa này cho thấy adaptive test vượt trội không chỉ về mặt đo lường mà còn ở khía cạnh tâm lý. Nhờ cơ chế thích ứng, thí sinh trình độ trung cấp được đặt trong môi trường thi hợp lý, duy trì động lực, giảm lo âu và đạt điểm số chính xác hơn. Đây chính là lý do nhiều hệ thống thi quốc tế, bao gồm TOEFL iBT , đã quyết định chuyển sang hình thức adaptive để đảm bảo công bằng và trải nghiệm tích cực cho thí sinh [20].

Tìm hiểu thêm: Kỹ năng nghe và các yếu tố ảnh hưởng trong quá trình học ngôn ngữ

Liên hệ thực tiễn và nghiên cứu giáo dục

Kinh nghiệm từ các kỳ thi quốc tế

Adaptive test không chỉ là một khái niệm lý thuyết, mà đã được áp dụng thực tiễn trong nhiều kỳ thi lớn trên thế giới. Hai ví dụ điển hình là GMAT và GRE, vốn đã triển khai cơ chế adaptive từ những năm 1990. Điểm chung của hai kỳ thi này là sử dụng Item Response Theory (IRT) để điều chỉnh độ khó của câu hỏi nhằm đưa ra kết quả đánh giá chính xác nhất.

Wainer et al. [21] nhấn mạnh rằng adaptive test cho phép rút ngắn số lượng câu hỏi mà vẫn duy trì được độ tin cậy. Đây là yếu tố quan trọng, bởi thời gian thi được rút ngắn không chỉ giảm chi phí tổ chức mà còn giảm áp lực cho thí sinh. Tương tự, nghiên cứu của Yıldız et al. [22] chứng minh rằng adaptive test có thể duy trì độ chính xác trong nhiều điều kiện khác nhau, kể cả khi độ dài bài thi thay đổi. Điều này đặc biệt có ý nghĩa với thí sinh trình độ trung cấp, vì họ được tiếp cận một trải nghiệm thi hợp lý và ít rủi ro sai lệch hơn.

Ứng dụng trong giáo dục trực tuyến và học tập thích ứng

Ngoài thi cử, adaptive testing và adaptive learning đã trở thành xu hướng quan trọng trong giáo dục trực tuyến. Các nền tảng học tập hiện đại tích hợp trí tuệ nhân tạo (AI) thường sử dụng nguyên tắc tương tự IRT để điều chỉnh độ khó của nội dung học tập. Cách tiếp cận này bảo đảm rằng người học trình độ trung cấp luôn được duy trì trong trạng thái “vừa sức,” tương ứng với khái niệm Zone of Proximal Development (ZPD) [23].

Ebadi khẳng định rằng khi áp dụng ZPD trong thiết kế nội dung học tập, người học có nhiều khả năng duy trì hứng thú và cảm giác kiểm soát. Thay vì bị choáng ngợp bởi lượng kiến thức ngoài khả năng, họ từng bước mở rộng năng lực thông qua các hoạt động phù hợp. Đây cũng chính là nguyên lý vận hành trong adaptive test, cho thấy sự tương thích giữa lý thuyết giáo dục và thực tiễn công nghệ.

Tác động tâm lý và washback effect trong thực tiễn

Một khía cạnh quan trọng khác là tác động tâm lý. Zeidner [24] chỉ ra rằng lo âu thi cử gắn liền với độ khó đề thi: khi câu hỏi vượt quá khả năng, mức lo âu tăng mạnh, gây ảnh hưởng tiêu cực đến hiệu suất. Adaptive test khắc phục vấn đề này bằng cách duy trì độ khó vừa tầm, giúp thí sinh tránh rơi vào tình trạng lo âu cực độ.

Ngoài ra, adaptive test còn góp phần tạo ra washback effect tích cực. Alderson và Wall [25] cho rằng kỳ thi được thiết kế tốt sẽ khuyến khích người học tập trung phát triển kỹ năng thực chất thay vì dựa vào mẹo. Các nghiên cứu gần đây củng cố quan điểm này: Sadeghi [26] chỉ ra rằng TOEFL iBT đã tạo động lực học tập và nâng cao tính tự chủ; Barnes [27] cho thấy TOEFL iBT ảnh hưởng trực tiếp đến cách dạy và học tại Việt Nam, đặc biệt trong môi trường trung tâm luyện thi.

Với việc TOEFL iBT chuyển sang adaptive, hiệu ứng washback này sẽ càng được củng cố. Người học trình độ trung cấp sẽ thấy nỗ lực rèn luyện kỹ năng nền tảng của mình được phản ánh công bằng trong kết quả thi, thay vì phụ thuộc vào sự may rủi trong cách sắp xếp câu hỏi.

Ý nghĩa thực tiễn

Từ các minh chứng trên, có thể rút ra một số kết luận quan trọng:

1. Adaptive test đã được kiểm chứng ở các kỳ thi lớn như GMAT và GRE, khẳng định tính khả thi và độ chính xác cao.

2. Nguyên lý adaptive cũng được áp dụng thành công trong môi trường học trực tuyến, nơi ZPD trở thành công cụ lý thuyết để cá nhân hóa trải nghiệm học tập.

3. Tác động tâm lý và washback tích cực là yếu tố không thể bỏ qua. Adaptive test giảm lo âu thi cử, đồng thời thúc đẩy cách học và cách dạy mang tính thực chất hơn.

Tất cả những yếu tố này cho thấy adaptive test không chỉ là cải tiến kỹ thuật trong lĩnh vực đánh giá, mà còn là một phương pháp giáo dục có ý nghĩa thực tiễn, giúp tạo ra trải nghiệm thi công bằng hơn và môi trường học tập bền vững hơn cho người học trình độ trung cấp.

Tham khảo thêm: Phát triển độ trôi chảy với vốn từ đã biết: Các hoạt động đọc có giới hạn thời gian và thực hành sản sinh ngôn ngữ

Tổng kết

Adaptive test trong TOEFL iBT không chỉ hiện đại hóa cách đánh giá mà còn mang lại lợi ích tâm lý quan trọng cho thí sinh trình độ trung cấp. Bằng việc điều chỉnh độ khó theo từng cá nhân, kỳ thi giúp người học duy trì trải nghiệm “vừa sức,” giảm lo âu, tăng tự tin và đạt kết quả sát năng lực hơn. Quan trọng hơn, adaptive test còn tạo động lực học tập bền vững và mang lại cảm giác công bằng, biến kỳ thi từ một thử thách áp lực thành cơ hội phát triển thực sự.

Thí sinh đang tìm kiếm giải đáp cho các thắc mắc về tiếng Anh sẽ tìm thấy nguồn hỗ trợ quý giá tại ZIM Helper - diễn đàn hỏi đáp chuyên nghiệp dành cho người học tiếng Anh. Nơi đây tập trung giải đáp các vấn đề liên quan đến luyện thi IELTS, TOEIC, chuẩn bị cho kỳ thi Đại học và nhiều kỳ thi tiếng Anh khác, với đội ngũ vận hành là những High Achievers - những người đã đạt thành tích cao trong các kỳ thi. Liên hệ Hotline 1900-2833 (nhánh số 1) để được tư vấn chi tiết.