Tầm quan trọng của luyện nghe trong việc cải thiện độ tập trung và sự tự tin của người học

Tầm quan trọng của luyện nghe trong việc phát triển kỹ năng ngôn ngữ

Kỹ năng nghe hiểu không chỉ đơn giản là việc tiếp nhận thông tin qua thính giác mà còn liên quan đến khả năng hiểu, phân tích và phản hồi. Khi luyện nghe, người học phải không chỉ nhận diện âm thanh mà còn phải hiểu được ngữ nghĩa, ngữ pháp và các yếu tố ngữ cảnh khác.

Theo nghiên cứu của Vandergrift và Goh [1], việc luyện nghe có thể giúp người học cải thiện khả năng phân tích và hiểu các yếu tố như ngữ điệu, trọng âm và cảm xúc trong bài nghe. Việc cải thiện kỹ năng này không chỉ giúp người học giao tiếp hiệu quả hơn mà còn giúp họ nâng cao khả năng tiếp nhận thông tin từ các nguồn đa dạng.

Bài viết này sẽ phân tích tác động của việc luyện nghe thường xuyên đến khả năng tập trung và mức độ tự tin của người học khi sử dụng tiếng Anh. Bên cạnh đó, bài viết cũng đề xuất các phương pháp tự học giúp quá trình luyện nghe của người học được tối đa và hiệu quả nhất. 

Tác động của luyện nghe đối với việc cải thiện khả năng tập trung

Luyện nghe giúp gia tăng sự chú ý

Nghiên cứu của Field [1] nhấn mạnh rằng khi người học luyện nghe ngôn ngữ để hiểu hoặc để trả lời câu hỏi bài thi, họ buộc phải tập trung cao độ để giải mã các yếu tố ngôn ngữ như từ vựng, ngữ pháp, và ngữ điệu. Điều này giúp rèn luyện sự tập trung khá mạnh mẽ trong môi trường nhiều yếu tố gây phân tán.

Trong cuốn Teaching and Learning Second Language Listening, Vandergrift và Goh [2] đã chỉ ra rằng luyện nghe không chỉ giúp người học cải thiện kỹ năng tiếp nhận thông tin mà còn tăng cường khả năng chọn lọc thông tin quan trọng, hay "sự chú ý có chọn lọc" (selective attention).

Khi người học tập trung nghe các đoạn hội thoại hoặc bài phát biểu có nhiều yếu tố phức tạp, não bộ sẽ hoạt động như một bộ lọc chủ động, loại bỏ các yếu tố không liên quan để tập trung vào mục tiêu chính.

Luyện nghe giúp phát triển khả năng xử lý thông tin

Ngoài việc giúp người học tập trung, luyện nghe còn đóng vai trò quan trọng trong việc cải thiện khả năng xử lý thông tin. Việc lắng nghe và hiểu các thông tin trong môi trường ồn ào giúp người học phát triển khả năng xử lý và phản ứng với các tình huống phức tạp.

Nghiên cứu của Goh [3] chỉ ra rằng những người luyện nghe thường xuyên sẽ có khả năng ghi nhớ và tái tạo thông tin một cách chính xác hơn, từ đó giúp họ cải thiện khả năng giao tiếp trong các tình huống thực tế.

Tác động của việc luyện nghe đến sự tự tin của người học

Luyện nghe là một kỹ năng nền tảng trong việc học ngôn ngữ. Khi người học tập trung vào kỹ năng này và tận dụng đúng cách, sự tự tin khi sử dụng ngôn ngữ sẽ gia tăng một cách đáng kể. Điều này có thể được phân tích qua các khía cạnh sau:

Tăng cường vốn từ, cấu trúc câu và hiểu hơn về cách sử dụng từ vựng

Chen và Teng [4] chỉ ra rằng việc nghe thường xuyên giúp người học tiếp xúc với các từ vựng lặp lại, từ đó tăng khả năng ghi nhớ từ vựng, cấu trúc câu một cách lâu dài. Nghe các tài liệu chứa từ vựng trong ngữ cảnh cụ thể cũng cải thiện khả năng sử dụng từ vựng.

Vì vậy, có thể thấy, việc học từ vựng và các cấu trúc câu thông qua quá trình luyện nghe chủ động, lặp đi lặp lại sẽ giúp nâng cao vốn từ và cấu trúc câu nhanh, đồng thời tăng mức độ chính xác khi sử dụng từ vựng.

Tiwari [5] cho rằng việc cải thiện vốn từ vựng và cấu trúc câu, kết hợp với việc sử dụng từ vựng trong những ngữ cảnh nhất định, giúp giảm sự không chắc chắn của người học và tăng cường sự tự tin trong giao tiếp. Điều này giúp người học cảm thấy thoải mái hơn và sẵn sàng sử dụng ngôn ngữ một cách chủ động​.

Tuy nhiên, nếu không hiểu trước từ vựng và ngữ cảnh, người học có thể bị mất tập trung hoặc bỏ lỡ thông tin chính trong bài nghe, dẫn đến tốn thời gian và dễ gây hoang mang, nản chí. Vì vậy, để tăng sự tự tin khi nghe theo như Anna Ching-Shyang Chang [6], việc chuẩn bị từ vựng trước các bài nghe là vô cùng quan trọng. Do đó, người học có thể áp dụng một vài cách học từ vựng hiệu quả như sau: 

• Tra nghĩa của từ vựng, cụm từ, câu và dịch để hiểu ngữ cảnh trước khi nghe

• Ghi chép từ vựng trước và sau quá trình luyện nghe (chép từ và câu trong ngữ cảnh)

  • Chép vào giấy, sổ tay

  • Chép vào google docs, sheets v.v. dễ lưu trữ dài hạn. Lưu ý: có thể chép theo dạng bảng, sơ đồ tư duy, dạng hình ảnh v.v. và phải bao gồm nghĩa, cách phát âm, từ đồng nghĩa/trái nghĩa và ví dụ. 

• Ôn từ vựng thường xuyên bằng cách nghe bài nghe lặp đi lặp lại, đến khi có thể ghi nhớ từ vựng trong cả câu và trong cả bài.

Cải thiện phản xạ nghe hiểu và hồi đáp trong giao tiếp

• Luyện tập khả năng “nghĩ bằng tiếng Anh”:

Khi nghe thường xuyên, não bộ người học quen dần với tốc độ nói của người bản xứ. Khi đó, dần dẫn người học sẽ dần quen với việc bắt đầu phản xạ với tiếng Anh trước khi dịch ra tiếng Việt, từ đó rút ngắn thời gian suy nghĩa bằng tiếng Việt trước khi phản hồi. Tốc độ xử lí thông tin và hồi đáp tăng cũng sẽ giúp người học tự tin giao tiếp hơn.

• Hiểu sâu hơn về văn hóa và ngữ nghĩa:

Luyện nghe còn giúp người học nắm bắt các yếu tố văn hóa trong ngôn ngữ, điều không thể hiện rõ qua từ vựng hoặc ngữ pháp đơn thuần. Ví dụ, cụm từ "kick the bucket" [7] mang nghĩa "to die" nhưng không thể hiểu qua nghĩa đen. Thay vào đó, người học cần biết nguồn gốc văn hóa của cụm từ này để sử dụng chính xác. Khả năng hiểu được bối cảnh văn hóa không chỉ giúp ghi nhớ từ lâu hơn mà còn khiến người học thoải mái, tự tin hơn khi biểu đạt ngôn ngữ.

Để việc cải thiện phản xạ được hiệu quả hơn thông qua quá trình luyện nghe, người học có thể:

• Luyện tập tra nghĩa của từ bằng từ điển chính thống và uy tín (ví dụ: Cambridge.com, Oxford.com, ZIM Dictionary v.v): có thể tập thói quen đọc hiểu phần dịch nghĩa từ Anh sang Anh để não quen dần viết việc “suy nghĩ bằng tiếng Anh”. 

• Sau khi nghe, người học có thể thu thập, tìm hiểu và nghiên cứu nhiều hơn các nét văn hóa chứa trong cách tương tác, giao tiếp, cách sử dụng thành ngữ, tiếng lóng để dễ ghi nhớ từ vựng hơn. 

• Tạo môi trường tiếp xúc thường xuyên các nội dung thể hiện nhiều yếu tố văn hóa và cách sử dụng ngôn ngữ từ phim ảnh, âm nhạc, tin tức, chương trình thực tế v.v.  

Cải thiện nhanh chóng và hiệu quả các vấn đề liên quan đến phát âm

Việc phát âm không tốt luôn khiến người học cảm thấy ngần ngại khi giao tiếp, từ đó ảnh hưởng đến mức độ tự tin và thoải mái khi sử dụng ngôn ngữ như tiếng Anh. Luyện nghe thường xuyên và đúng cách giúp người học cải thiện các vấn đề về phát âm một cách trực tiếp và hiệu quả, từ đó giúp giảm thiểu cảm giác tự ti khi giao tiếp. Có thể thấy, những tác động tích cực của việc luyện nghe lên khả năng phát âm được thể hiện như sau:

• Làm quen với các từ có nhiều cách phát âm, phát âm không theo quy tắc hoặc những từ gần gũi nhưng trước nay phát âm chưa đúng:

Tiếng Anh có nhiều từ không tuân theo quy tắc phát âm thông thường, như "colonel" (phát âm là /ˈkɜːrnl/) hay "quay" (phát âm là /kiː/). Bằng việc luyện nghe, người học có cơ hội tiếp xúc thường xuyên với cách phát âm chuẩn của những từ này, từ đó nhận diện và sửa sai hiệu quả.

• Cải thiện ngữ điệu, tốc độ, cách ngắt nghỉ và nhấn trọng âm:

Theo nghiên cứu của Celce-Murcia [8], ngữ điệu và trọng âm ảnh hưởng rất lớn đến khả năng hiểu và giao tiếp trong tiếng Anh. Việc luyện nghe giúp người học nhận diện các ngữ điệu và trọng âm, khiến việc nghe hiểu sau này dễ dàng và nhanh chóng hơn. Ví dụ: “When will you come to the party?”, “WIll you come to the party?” “I will come to the party” sẽ có ngữ điệu lên xuống khác nhau, và quy tắc lên/xuống cuối câu sẽ được thể hiện rõ trong những tình huống thực tế của các bài nghe. 

• Làm quen với các giọng khác nhau của tiếng Anh (Anh-Mỹ, Anh-Anh, Anh-Úc, Anh-Ấn v.v.):

Việc làm quen với nhiều giong đọc khác nhau sẽ giảm sự bỡ ngỡ khi nghe một giọng lạ, hoặc những phiên bản khác của từ vựng ở các giọng nói tiếng Anh khác, theo đó tăng tốc độ nghe hiểu và phản xạ. Ví dụ, từ "schedule" phát âm là /ˈskedʒ.uːl/ trong Anh-Mỹ và /ˈʃed.juːl/ trong Anh-Anh, nếu không tiếp xúc qua âm thanh, người học dễ bối rối khi gặp phải. 

Giải pháp đề xuất giúp cải thiện phát âm qua luyện nghe:

• Tự học IPA hoặc học có hướng dẫn:

Theo Gilakjani [9], việc hiểu và sử dụng Bảng ký hiệu phiên âm quốc tế (IPA) giúp người học nhận biết chính xác cách phát âm từng âm trong tiếng Anh, từ đó hỗ trợ rất nhiều trong việc nghe hiểu. Khi vận dụng IPA trong luyện nghe, người học sẽ hiểu đúng, hiểu có nguồn gốc cụ thể và việc nghe sẽ ngày càng dễ dàng khi đã có nền tảng vững vàng qua từng ngày. Việc cải thiện khả năng nghe theo thời gian cho thấy sự liên kết chặt chẽ giữa phát âm và khả năng nghe, theo Derwing và Munro [10].

• Lặp lại (Shadowing) và ghi âm để đối chiếu:

Theo Ateia [11], phương pháp Shadowing giúp người học cải thiện khả năng nghe hiểu, đặc biệt là trong việc nhận diện ngữ điệu tự nhiên và xử lý thông tin ngôn ngữ khi nghe trực tiếp. Nghe một đoạn ngắn có mức độ từ vựng phù hợp với trình độ sẽ giúp việc luyện dễ dàng và hứng thú hơn (có thể lấy một đoạn phim, đoạn nhạc, đoạn podcast.v.v). Đồng thời, hãy ghi âm lại suốt quá trình shadowing và nghe lại để đối chiếu với bản gốc, nhận ra lỗi sai, khắc phục, ghi nhớ và bắt đầu thực hành lại để chính xác hơn. 

• Luyện nghe bằng phương pháp chép chính tả (Dictation) trong một khoảng thời gian và đánh giá:

Nghiên cứu của Vandergrift [12] chỉ ra rằng việc luyện nghe bằng cách chép chính tả có tác dụng tích cực trong việc nâng cao khả năng phân tích ngữ âm và cải thiện khả năng nghe hiểu tổng thể. Người đọc có thể chọn một đoạn ngắn từ phim ảnh, bài phát biểu, bài luyện nghe IELTS v.v. để chép chính tả và bật script lên để đối chiếu, nhưng cần đảm bảo nội dung dễ hiểu, giọng dễ nghe và tốc độ vừa phải. 

• Thực hành trong nhóm:

Tham gia vào các nhóm tự học hoặc tận dụng các bạn học cùng lớp ở ZIM, ở trường lớp vvv. để thực hành nghe và giao tiếp có kế hoạch cụ thể. Có thể tham gia các diễn đàn online, sử dụng công nghệ AI để trò chuyện khi có thời gian trống.

Tổng kết và đề xuất

Tổng kết lại, việc luyện nghe đóng vai trò vô cùng quan trọng trong việc phát triển kỹ năng ngôn ngữ, không chỉ giúp cải thiện độ tập trung mà còn tăng cường sự tự tin của người học khi sử dụng ngôn ngữ.

Để đạt được hiệu quả cao trong việc luyện nghe, người học cần phải xây dựng thói quen luyện tập đều đặn, nhận diện và giải quyết những vấn đề riêng như từ vựng, phát âm và tốc độ nói. Việc sử dụng các phương pháp luyện nghe chủ động và tiếp cận từ nhiều nguồn tài liệu khác nhau sẽ giúp người học nâng cao khả năng nghe hiểu và phản xạ nhanh chóng, qua đó cải thiện toàn diện kỹ năng ngôn ngữ của mình.

Ngoài ra, để việc nghe trở nên dễ dàng và hứng thú hơn, người học có thể áp dụng các phương pháp sau:

• Đặt mục tiêu cụ thể: Xác định mục tiêu nghe cụ thể cho mỗi tuần, mỗi tháng (ví dụ: nghe hiểu một bài podcast trong 15 phút mà không tra từ điển).

• Thực hành nghe thường xuyên: Nghe lặp đi lặp lại và tự đánh giá quá trình để biết điểm mạnh điểm yếu, và tìm giải pháp/hướng đi tiếp theo cho phù hợp. 

• Luyện nghe theo các chủ đề yêu thích: Chọn các bài nghe phù hợp với trình độ và sở thích cá nhân để duy trì động lực học. Việc luyện nghe các bài podcast, bài giảng hoặc video yêu thích sẽ giúp người học dễ dàng tiếp thu và duy trì hứng thú với việc luyện nghe. 

• Luyện nghe từ các nguồn tài liệu phong phú: Mở rộng khả năng nghe-hiểu ở nhiều dạng chủ đề khác nhau để đa dạng kiến thức, từ vựng và cách sử dụng ngôn ngữ. Có thể tham khảo các bài viết khác của ZIM như:

• Các kênh youtube luyện nghe tiếng Anh hiệu quả nhất hiện nay

• Tổng hợp website luyện Nghe IELTS online uy tín nhất hiện nay

• Review Listen Carefully - Sách luyện nghe cho người mới bắt đầu

Kết luận

Kỹ năng lắng nghe không chỉ là chìa khóa để nâng cao trình độ tiếng Anh mà còn là công cụ hiệu quả giúp cải thiện độ tập trung và xây dựng sự tự tin. Khi bạn lắng nghe một cách chủ động, bạn không chỉ hiểu rõ hơn mà còn rèn luyện khả năng phản xạ và giao tiếp. Hãy dành thời gian luyện nghe mỗi ngày, chọn những tài liệu phù hợp và kiên trì thực hành. Sự tiến bộ sẽ đến, và bạn sẽ cảm nhận được sự khác biệt rõ rệt trong hành trình chinh phục tiếng Anh của mình.

Ngoài ra người học có thể tham khảo thêm sách Understanding IELTS Listening Basic - cuốn sách này là giúp người học có thể tự trau dồi và luyện tập kỹ năng nghe để có thể làm tốt bài Listening trong kỳ thi IELTS. Cuốn sách này không được viết với mục đích hướng dẫn người nghe hiểu được mọi thông điệp mà họ sẽ nghe thấy trong ngoài đời thực, mà thay vào đó sẽ giúp người đọc đạt được các mục đích nghe hữu ích nhất cho họ trong phòng thi.