Dạy và học từ vựng thông qua ngữ cảnh bài đọc IELTS Reading

Trong học ngoại ngữ nói chung và học tiếng Anh nói riêng, kỹ năng đọc hiểu và vốn từ vựng luôn là hai yếu tố then chốt. Trong khi kỹ năng đọc hiểu giúp tiếp nạp thêm đầu vào ngôn ngữ, thì vốn từ vựng phong phú sẽ cho người học khả năng truyền đạt ý nghĩ của bản thân. Tuy nhiên, từ trước đến nay, học từ vựng thường tách rời với các kỹ năng khác, đặc biệt là kỹ năng đọc. Vì lí do này, từ vựng được học một cách rời rạc, thiếu ngữ cảnh, không có sự liên kết, dẫn đến giảm khả năng ghi nhớ và vận dụng. Trong bối cảnh đề cao khả năng sử dụng ngoại ngữ, đặc biệt với các kỳ thi đánh giá năng lực tiếng Anh thực tế như IELTS, thì việc học từ vựng thông qua ngữ cảnh của bài đọc cụ thể cần được áp dụng rộng rãi hơn. Vậy phương pháp này là gì? Lợi ích như thế nào so với phương pháp truyền thống? Bài viết sau đây sẽ cung cấp khái niệm và làm rõ sự so sánh trên.

Khái niệm tích hợp dạy và học từ vựng thông qua ngữ cảnh bài đọc

Phương pháp này được hiểu là quá trình giảng dạy từ vựng không tách biệt mà gắn liền với nội dung bài đọc, trong đó từ vựng được trình bày, khai thác và thực hành trong ngữ cảnh bài đọc cụ thể, thay vì chỉ cung cấp danh sách từ đơn lẻ để học thuộc.

Phương pháp này giúp việc học từ vựng hiệu quả khi người học tiếp cận từ mới trong các ngữ cảnh giàu thông tin, đặc biệt là các văn bản có tính học thuật hoặc thực tiễn cao như trong các bài đọc tiếng Anh [1], [2].

Vai trò của ngữ cảnh bài đọc trong việc học từ vựng

Trong việc học ngôn ngữ thứ hai như tiếng Anh, ngữ cảnh bài đọc tạo ra nền tảng cho việc xây dựng từ vựng một cách tự nhiên, giúp người học tiếp thu các từ mới một cách chủ động và có ý nghĩa hơn. Cụ thể như sau.

Ngữ cảnh giúp đoán nghĩa của những từ mới

Từ vựng được cung cấp trong đoạn văn bản được ngữ cảnh hóa sẽ tạo điều kiện cho người học suy đoán ra nghĩa của từ dựa trên các tín hiệu ngữ nghĩa, chủ đề đoạn văn, cấu trúc câu và sự liên kết giữa các ý [3].

Ví dụ như trong một đoạn văn, người học bắt gặp một từ chuyên ngành học thuật giáo dục như từ “scaffolding”, thì sau khi ví dụ minh họa được cung cấp để giải thích cho thuật ngữ trước đó, người học sẽ đoán ra được nghĩa dựa trên ví dụ đã cho và kiến thức nền (background knowledge) trong lĩnh vực đang học.

Ví dụ: Introducing new vocabulary and grammatical structures before a writing task will provide scaffolding for students.

Cụ thể, dựa vào các giải thích phía trước “introducing new vocabulary and grammatical structures before a writing task”- giới thiệu các từ vựng mới và các cấu trức ngữ pháp trước một hoạt động viết, thì người học đã hình dung được rằng việc được cung cấp hoặc trình bày kiến thức cần thiết trước một nhiệm vụ hoặc bài bài tập thì được hiểu là scaffolding.

Dù không biết chính xác nghĩa của thuật ngữ này trong tiếng Việt, nhưng người học vẫn có thể hiểu được khái niệm và hành động mà từ mới này thể hiện trong ngữ cảnh giáo dục trên.

Ngữ cảnh giúp người học lĩnh hội từ vựng ngẫu nhiên và tăng khả năng nhớ sâu

Lĩnh hội từ vựng ngẫu nhiên (Incidental vocabulary acquisition) được định nghĩa theo Wang là “sự tiếp thu từ vựng là một “sản phẩm phụ” trong quá trình hoàn thành một nhiệm vụ khác, mà mục tiêu ban ban đầu không hướng đến việc học từ vựng” [4].

Dựa trên ví dụ thực tế thì ta có thể thấy, các trẻ nhỏ khi đọc truyện với hình mình họa, dù chưa có lượng từ vựng phong phú, nhưng trẻ nhỏ vẫn hiểu được nội dung câu chuyện và nếu đọc đi đọc lại câu chuyện đó nhiều lần, thì hẳn là trẻ sẽ thấm nhuẩn được rằng, ví dụ “từ “cruel” được dùng để miêu tả khi chó sói muốn ăn thịt cô bé quàng khăn đỏ”.

Ngữ cảnh giúp người học giảm bớt cách học từ vựng máy móc

Khác với phương pháp học từ vựng đơn lẻ và không có ngữ cảnh (context-free vocabulary learning), từ vựng được đưa ra trong ngữ cảnh bài đọc sẽ giúp người học có thể dễ dàng liên hệ với thực tế, ví dụ dựa vào bài đọc trong các tạp chí hay dựa vào giọng văn, sắc thái, cảm xúc của người viết để gi nhớ từ một cách có liên kết [5].

Ngữ cảnh giúp việc học từ vựng có nhiều động lực hơn

Ghi chép từ vựng và học thuộc nghĩa theo danh sách có thể khiến người học cảm thấy nản vì từ vựng học xong không được áp dụng một cách có ý nghĩa để hiểu sâu và vận dụng. Thay vì vậy, theo Coady và Huckin, học từ vựng qua bài đọc có thể tạo ra hứng thú và sự chủ động hơn [6]. Người đọc có thể dựa trên câu văn chứa từ mới đó để tìm ra chức năng ngữ pháp của từ và cách dùng.

Vì vậy, không chỉ tiếp thu nghĩa mà người học còn có cơ hội đào sâu vào các yếu tố ngữ pháp và chức năng của từ mới đó, làm cho quá trình học trở nên thú vị và năng suất hơn.

So sánh phương pháp học từ vựng qua bài đọc và phương pháp truyền thống

Lợi ích của dạy và học từ vựng thông qua IELTS Reading

Trong bài thi IELTS Reading, thí sinh được yêu cầu đọc hiểu 3 đoạn văn bản học thuật, được trích từ các báo, tạp chí hoặc sách. Các chủ đề trong các bài đoạn này thường liên quan đến các chủ đề hằng ngày như xã hội, giao tiếp, giáo dục, sức khỏe, công nghệ,...

Vì là các đoạn văn mang tính học thuật cao, nên từ vựng đóng vai trò then chốt trong việc đọc hiểu các văn bản và cả việc chọn câu trả lời đúng dựa trên kỹ thuật paraphrasing. Tuy nhiên, lượng từ mới mà người học ở level thấp gặp phải trong một bài đọc IELTS Reading là tương đối nhiều.

Vì vậy, nếu không biết cách phân tích và suy luận các từ vựng dựa trên ngữ cảnh và chủ đề bài cho, người học sẽ gặp phải nhiều khó khăn trong việc đọc và hoàn thành các nhiệm vụ.

Vậy nếu tích hợp việc dạy từ vựng vào bài đọc IELTS Reading, giáo viên và đặc biệt là người học sẽ có những lợi ích sau đây:

Đối với người học

• Tăng khả năng hiểu bài đọc

Biết phân tích các từ vựng mới dựa trên chủ đề của văn bản và chủ đề của đoạn văn sẽ giúp người học hiểu sâu những gì tác giả đang muốn truyền đạt. Và khác với phương pháp truyền thống khi gặp từ vựng mới người học sẽ bị cản trở và không biết cách phân tích nghĩa của từ đó dựa vào các yếu tố ngữ cảnh, thì phương pháp mới này giúp người học vượt qua các chướng ngại vật “từ mới” đó và vẫn đảm bảo hiểu được nội chung chính của từng đoạn và cả bài.

Chính vì vậy, trong IELTS Reading, khi bắt gặp phải dạng bài Summary Completion hoặc Matching Headings - 2 dạng bài yêu cầu người học hiểu nội dung khái quát, thì người học những có thể hoàn thành tốt vì đã biết cách đặt các từ mới lạ vào nội dung bài đọc để suy luận ra bức tranh tổng quát thay vì cố gắng tách nghĩa riêng lẻ của những từ đó để không tìm được sự liên kết giữa các ý mà tác giả đang đề cập.

• Mở rộng vốn từ vựng học thuật và phát triển các kỹ năng khác

Tích lũy được nhiều từ vựng học thuật theo đa dạng các chủ đề từ các văn bản IELTS Reading sẽ tạo được nền tảng tốt cho kỹ năng Speaking và Writing, giúp đạt band điểm cao hơn trong tiêu chí Lexical Resources (LR).

• Nâng cao khả năng ghi nhớ

Được cung cấp trong ngữ cảnh thực tế, có mô tả hoặc tình huống cụ thể, hình ảnh minh họa và nghĩa các câu xung quanh sẽ giúp người học nhớ từ mới tốt hơn. Và nếu cần sử dụng, người học cũng dễ dàng dùng từ đã học trong đúng ngữ cảnh.

Đối với giáo viên

• Tăng hiệu quả lớp học

Tích hợp dạy từ vựng qua bài đọc Reading sẽ giúp giảm thời gian giáo viên phải dạy một danh sách từ đơn lẻ, khô khan, làm cho học sinh cảm thấy lớp học không mang lại sự thú vị.

Ngoài ra, áp dụng phương pháp này sẽ chuyển đổi từ lớp học truyền thống (bottom-up class) sang lớp học hiện đại (top-down class), trong đó học sinh đóng vai trò chủ động trong quá trình học của mình, đây mạnh hiệu quả đạt được.

• Phát triển được khả năng tư duy phản biện của người học

Pratama et al. [7] cho rằng các tài liệu đọc có ngữ cảnh sẽ giúp cải thiện đáng kể khả năng đọc hiểu của người học và giúp phát triển kỹ năng tư duy phản biện của họ, từ đó nâng cao trải nghiệm học tập.

Do đó, khi phải tự dự đoán nghĩa của từ mới từ bài đọc, giáo viên sẽ tạo được điều kiện để học sinh không chỉ cẩn thận xem xét, khám phá nội dung văn bản để suy ra nghĩa của từ chưa biết mà còn phát triển khả năng tư duy phản biện (critical thinking) khi phải phân tích nhiều khía cạnh như nghĩa, ngữ pháp và chức năng.

Tư duy phản biện phát triển từ phương pháp này sẽ tạo nền tảng cho việc phát triển hai kỹ năng Speaking và Writing. Vì vậy, giáo viên sẽ bớt đi một phần thời gian luyện tập khả năng này cho người học lại từ đầu khi dạy hai kỹ năng trên.

Các bước chi tiết tích hợp dạy từ vựng vào bài đọc IELTS Reading

Bài viết sẽ cung cấp cho thầy cô quy trình áp dụng tích hợp dạy từ vựng trong IELTS Reading dựa trên phương pháp Task-Based Language Teaching (TBLT). Bài học sẽ diễn ra theo 3 giai đoạn: Pre-task, During Task, và Post-task.

Quy trình chi tiết

Pre-task

Trong giai đoạn này giáo viên là người cần chuẩn bị các hoạt động để kích thích kiến thức nền của người học về chủ đề của bài đọc và giúp người học hình thành được nội dung chính bài đọc đang hướng đến.

Hoạt động đề xuất:

• Giáo viên trình bày hình ảnh hoặc video có liên quan đến chủ đề bài học.

• Giáo viên đặt các câu hỏi gợi mở liên quan đến chủ đề.

• Sau đó, giáo viên tiếp tục hỏi lớp học để kiểm tra rằng chắc chắn tất cả học sinh trong lớp đã biết bài đọc về chủ đề gì.

Ví dụ: So, again, which topic are we going to learn today?

During Task

Giai đoạn này bao gôm 3 bước nhỏ: Task-Planning-Report. Giai đoạn này là giai đoạn trọng tâm, nơi mà người học hiểu được các từ vựng.

Step 1: Task

• Giáo viên đưa ra yêu cầu và làm rõ mục tiêu của nhiệm vụ, bao gồm: tìm các từ mới liên quan đến chủ đề → gạch chân các cụm từ giải thích/ paraphrase cho từ mới đó.

Ví dụ: You will read this passage and find about 8 new words about the topic “the psychology of color”. Then, underline phrases explaining or paraphrasing these unknown words.

• Người học đọc một bài IELTS Reading với chủ đề giới thiệu ở Pre-task (bài đọc phải được chọn lọc từ các nguồn đề thi thật và có độ dài và ngôn ngữ phù hợp trình độ của lớp học)

Step 2: Planning

• Giáo viên chia lớp thành các nhóm (tùy theo sĩ số lớp).

• Các nhóm sẽ thảo luận và chia sẽ nghĩa của những từ mới đã tìm được, và có thể giải thích các cụm từ giúp họ đoán được nghĩa của từ đó.

• Sau đó, các nhóm ghi chú lại nghĩa của các từ ra giấy và tóm tắt nội dung chính của đoạn văn.

• Trong quá trình các nhóm thảo luận, giáo viên nên đi giám sát và cho feedback dưới dạng giải thích ngắn gọn, và không cung cấp nghĩa tiếng Việt.

Step 3: Report

• Các nhóm lần lượt trình bày các nghĩa từ vựng của nhóm mình và nội dung chính của đoạn văn.

• Giáo viên ghi chú lại các từ chưa có nghĩa đúng và sửa lại cho lớp.

• Sau khi báo cáo kết quả, giáo viên sẽ giải thích lại một lần nữa các từ mới bao gồm đinh nghĩa, từ loại và collocations và giải thích rõ các cụm được paraphrase cho mỗi từ mới trong đoạn văn (nếu có).

Luyện tập:

• Giáo viên thiết kế một bài tập gap-filling hoặc sentence transformation để giúp người học củng cố lại các từ đã học.

Post-task

Các hoạt động được thiết kế trong giai đoạn này sẽ nhằm giúp người học tái sử dụng lại các từ và vận dụng vào các kỹ năng khác, nhằm giúp việc tiếp thu từ vựng trước đó có ích hơn.

Hoạt động đề xuất:

• Viết đoạn đoạn văn ngắn về chủ đề trong bài Reading

• Hoạt động Speaking về chủ đề bài Reading

Ví dụ minh họa

“The rise of automation, where machines take over tasks once performed by humans, has significantly transformed the field of transportation. A prominent example is the development of autonomous vehicles. These vehicles are designed to reduce human errors, which are the leading cause of traffic accidents, by relying on advanced sensors and real-time data analysis. Their consistent and calculated responses contribute to improved reliability, allowing travelers to show trust in them and feel safe while enjoying trips under varying road conditions.

Beyond enhancing safety, driverless cars offer considerable improvements in transport efficiency. By optimising routes, such as selecting the most effective paths based on traffic flow and road conditions, these intelligent systems help reduce fuel consumption and travel time. Furthermore, the integration of artificial intelligence allows vehicles to communicate with each other and with infrastructure, contributing to smoother traffic patterns and less congestion. This technological advancement also supports greater mobility for individuals with physical limitations, promoting accessibility in modern urban environments.”

• Mục tiêu buổi học: Cuối buổi học, người học có thể hiểu và áp dụng các từ vựng được phân tích từ bài đọc IELTS Reading chủ đề “Driverless cars” vào bài viết một bài về phân tích mặt lợi và mặt hại của Automation đối với người sử dụng.

• Tài liệu: Bài đọc cung cấp các từ vựng mới có ngữ cảnh được lấy từ một đoạn văn trong bài đọc đã được học ở buổi học Reading trước.

• Quy trình:

Để tham khảo thêm các phương pháp dạy và học từ vựng hiệu quả khác, tham khảo các bài viết sau đây:

• Phương pháp học từ vựng theo ngữ cảnh là gì và cách ứng dụng

• Học từ vựng IELTS Listening bằng phương pháp bối cảnh hóa

• Chiến lược học từ vựng dựa trên yếu tố cá nhân, nhiệm vụ và ngữ cảnh

Tổng kết

Tích hợp dạy từ vựng qua bài đọc không chỉ là một phương pháp mới trong việc nâng cao khả năng hiểu và vận dụng được từ vựng mới cho người học, đặc biệt trong các bài đọc dài và học thuật như IELTS, mà đây còn là một phương pháp giúp nâng cao khả năng tư duy phản biện của người học, từ đó giúp củng cố và cải thiện các kỹ năng khác.

Ngoài ra, áp dụng dạy và học từ vựng qua bài đọc cần diễn ra theo một quy trình chi tiết và có yêu cầu rõ ràng, nhằm giúp người học không cảm thấy mơ hồ và mất động lực khi tự tìm hiểu tự mới.

Hy vọng các thầy cô giáo sẽ áp dụng thành công các quy trình dạy ở trên để có một lớp học đầy năng suất nhé!