Những điều cần biết khi viết bài báo khoa học phần 11: Tối ưu phần Abstract

Giới thiệu

Trong cộng đồng nghiên cứu khoa học, abstract không chỉ đơn thuần là một phần của bài báo mà còn là cánh cửa đầu tiên mà các học giả mở ra để khám phá nội dung của nghiên cứu. Tuy nhiên, việc viết một abstract hiệu quả không phải lúc nào cũng dễ dàng, đặc biệt là đối với nhà khoa học Việt Nam, khi đối diện với những thách thức như sự không quen thuộc với tiếng Anh hoặc khó khăn trong việc lựa chọn từ ngữ phù hợp. Trên thực tế, abstract là một phần vô cùng quan trọng trong việc truyền đạt ý tưởng và kết quả của nghiên cứu. Do đó, bài viết này sẽ cung cấp những thông tin, kiến thức và công cụ cần thiết để viết được một abstract ấn tượng và hiệu quả cho mọi bài báo khoa học.

Xem các phần trước:

• Những điều cần biết khi viết bài báo khoa học phần 1: Văn bản khoa học

• Những điều cần biết khi viết bài báo khoa học phần 2: Các cấu trúc văn bản khoa học

• Những điều cần biết khi viết bài báo khoa học phần 3: Bài báo khoa học sơ cấp

• Những điều cần biết khi viết bài báo khoa học phần 4: Tạp chí khoa học

• Những điều cần biết khi viết bài báo khoa học phần 5: Cơ sở dữ liệu uy tín

• Những điều cần biết khi viết bài báo khoa học phần 6: Các giai đoạn khi viết bài báo khoa học

• Những điều cần biết khi viết bài báo khoa học phần 7: Một số lưu ý khi sử dụng tiếng Anh

• Những điều cẩn biết khi viết bài báo khoa học phần 7 (tiếp): Một số lưu ý khi sử dụng tiếng Anh

• Những điều cần biết khi viết bài báo khoa học phần 8: Các cấu trúc câu

• Những điều cần biết khi viết bài báo khoa học phần 9: Quyền tác giả

• Những điều cần biết khi viết bài báo khoa học phần 10: Tối ưu tiêu đề

Abstract trong bài báo khoa học

Abstract là một phần không thể thiếu của bất kỳ bài báo khoa học nào. Nó tóm tắt các phần chính của bài báo như tổng quan, phương pháp, kết quả và kết luận. Dù có các loại abstract khác nhau, chúng đều quan trọng trong việc giao tiếp khoa học và thu hút sự quan tâm của các nhà khoa học. Abstract của bài báo khoa học thường được công bố trên các cơ sở truy xuất dữ liệu như google scholars, PubMed, trong khi abstract của các báo cáo hội nghị có thể xuất hiện trên trang web của sự kiện.

Abstract thường là phần được đọc đầu tiên và ảnh hưởng lớn đến quyết định của độc giả về việc đọc toàn bộ bài báo hoặc tham dự các phiên báo cáo hội thảo. Do đó, việc có một abstract rõ ràng, ngắn gọn và hấp dẫn, phản ánh chính xác nội dung của bài báo là rất quan trọng cho truyền thông khoa học hiệu quả.

Tùy thuộc vào quy định của tạp chí, abstract có số từ giới hạn, thường là từ 100 đến 300 từ. Thông thường, abstract được viết trong một đoạn văn duy nhất, được chia thành các phần như (1) Mục tiêu và phạm vi nghiên cứu; (2) Mô tả phương pháp nghiên cứu; (3) Tóm tắt kết quả; và (4) Kết luận. Abstract thường sử dụng thì quá khứ để tóm tắt kết quả của nghiên cứu. Một đặc điểm quan trọng của abstract là nó không nên chứa các thông tin mà không xuất hiện trong bài báo gốc và đặc biệt các tác giả không được trích dẫn tài liệu tham khảo trong phần abstract. Thêm vào đó, hầu hết các abstract đều không chứa hình ảnh hoặc bảng biểu của nghiên cứu.

Tầm quan trọng của Abstract

Hiện nay, hầu hết các tạp chí khoa học đều yêu cầu phần tóm tắt (abstract) được đặt trước phần nội dung chính của mỗi bài báo. Vì abstract nằm ở đầu bài và thường là phần đầu tiên được các tổng biên tập và người phản biện đọc, việc viết một abstract rõ ràng và đơn giản là cực kỳ quan trọng. Nếu abstract không gây được ấn tượng tốt, khả năng bài báo bị từ chối sẽ rất cao. Một abstract tốt thường phản ánh một bài báo chất lượng, trong khi một abstract kém chất lượng có thể báo hiệu những vấn đề tiềm ẩn trong bài báo.

Ngoài ra, abstract là phần nội dung đầu tiên của bài báo khoa học mà cộng đồng khoa học tiếp cận. Thông thường, khi tổng quan tài liệu, các nhà khoa học sẽ đọc lướt qua tiêu đề và abstract trước; nếu thấy nội dung hấp dẫn, họ mới tiếp tục đọc toàn bộ bài báo. Do đó, abstract đóng vai trò như một lời giới thiệu, thu hút sự quan tâm của các nhà khoa học.

Một lý do nữa khiến abstract vô cùng quan trọng là nó giúp tăng cường khả năng tiếp cận của các học giả ở các quốc gia đang phát triển. Ví dụ, ở Việt Nam, việc tiếp cận toàn bộ bài báo khoa học đôi khi còn hạn chế, do đó abstract trở thành nguồn thông tin mà đa số mọi người có thể dễ dàng tìm kiếm và tiếp cận.

Các loại Abstract

Trong các bài báo khoa học, có hai loại abstract chính thường được sử dụng đó là informative abstract (abstract thông tin) và indicative abstract (abstract chỉ dẫn).

Informative Abstract (Abstract Thông Tin)

Abstract thông tin có nhiệm vụ tóm lược toàn bộ nội dung của bài báo, giúp người đọc nắm bắt được vấn đề nghiên cứu, phương pháp, dữ liệu chính và kết luận. Nó được thiết kế theo cấu trúc IMRAD để cô đọng lại nội dung bài báo, cung cấp đủ thông tin để người đọc không cần phải đọc toàn bộ bài báo mà vẫn hiểu được nội dung chính.

Cấu trúc của một abstract thông tin thường gồm bốn phần: (1) Bối cảnh và mục tiêu nghiên cứu; (2) Phương pháp nghiên cứu; (3) Kết quả nghiên cứu; (4) Kết luận. Tuy nhiên, một số tạp chí có thể mở rộng nó ra thành tám phần, nhưng về cơ bản thì các nội dung đều dựa trên cấu trúc trên: (1) Mục tiêu nghiên cứu, (2) Thiết kế nghiên cứu, (3) Bối cảnh nghiên cứu, (4) Đối tượng nghiên cứu, (5) Phương pháp nghiên cứu, (6) Đo lường kết quả, (7) Kết quả và (8) Kết luận.

Bối cảnh và mục tiêu nghiên cứu

Phần bối cảnh của abstract nên bao gồm một hoặc hai câu, mô tả thông tin nền tảng liên quan nhất đến nghiên cứu. Thông tin này thường là những điểm chính của phần mở đầu bài báo, nhằm nêu bật lý do tại sao nghiên cứu được thực hiện. Mục tiêu nghiên cứu nên được trình bày rõ ràng trong một hoặc hai câu tiếp theo, bao gồm cả các câu hỏi nghiên cứu hoặc giả thuyết và các mục tiêu chính. Điều này giúp người đọc hiểu được tầm quan trọng và lý do thực hiện nghiên cứu. Một số nhà khoa học thường phóng đại hay nói quá về tầm quan trọng của nghiên cứu ở trong abstract để thu hút nhiều độc giả hơn. Tuy nhiên điều này vi phạm nghiêm trọng tới đạo đức trong khoa học. Do đó, các học giả cần tránh phóng đại mục tiêu của nghiên cứu để không làm người đọc nghi ngờ về tính xác thực của công trình.

Phương pháp nghiên cứu

Đây là phần dài nhất trong abstract, cần mô tả chi tiết những gì đã được thực hiện trong nghiên cứu. Các thông tin cần thiết bao gồm thiết kế nghiên cứu, bối cảnh, đối tượng tham gia, phương pháp mù, cỡ mẫu, phương pháp lấy mẫu, can thiệp, thời gian và theo dõi, công cụ nghiên cứu, các chỉ số đánh giá kết quả chính, các tham số được đánh giá và cách các kết quả được đánh giá hoặc phân tích. Chỉ nên trình bày những tuyên bố đơn giản, rõ ràng về các phương pháp chính đã được sử dụng. Nếu có phân tích thống kê, cần cung cấp một mô tả ngắn gọn về các phương pháp sử dụng. Điều quan trọng là phần này phải đủ chi tiết để người đọc có thể hiểu được toàn bộ quy trình nghiên cứu mà không cần đọc thêm phần phương pháp chi tiết trong bài báo.

Kết quả nghiên cứu

Phần này trình bày những gì đã được tìm thấy trong nghiên cứu. Đây là phần phức tạp nhất, tác giả cần phải cần nêu rõ các chi tiết quan trọng như thông tin về đối tượng nghiên cứu (cỡ mẫu), kết quả phân tích cho các mục tiêu chính, và các dữ liệu thực tế như số liệu, giá trị trung bình, trung vị, độ lệch chuẩn, giá trị p, khoảng tin cậy 95%, kích thước hiệu ứng (effect size), nguy cơ tương đối, tỷ số chênh, v.v. Nhìn chung, các tác giả cần nhấn mạnh kết quả chính của nghiên cứu, tức là câu trả lời cho câu hỏi nghiên cứu chính đã nêu trong phần mục tiêu. Trong phần này, tác giả nên tránh đưa thông tin về các kết quả phụ hoặc kết quả thứ cấp trong phần này để đảm bảo tính rõ ràng và tập trung của kết quả chính. Nếu đã sử dụng các phương pháp thống kê, học giả cần trình bày các yếu tố thiết yếu của thống kê tính toán đi kèm với kết quả chính.

Kết luận

Đây là phần nêu thông điệp chính của bài báo và các kết quả quan trọng khác cần được trình bày rõ ràng trong phần này. Kết luận nên bao gồm sự diễn giải của tác giả về câu hỏi nghiên cứu hoặc giả thuyết và kết quả nghiên cứu, nhưng không nên diễn giải kết quả một cách phóng đại. Phần này cũng có thể bao gồm quan điểm của tác giả về ý nghĩa của nghiên cứu, nhưng phải giới hạn trong những gì đã được trả lời bởi nghiên cứu và không mở rộng đến các kết luận từ các nghiên cứu không liên quan. Sau khi hoàn thành việc viết tất cả các phần, các nhà khoa học cần tiếp tục chỉnh sửa abstract để đảm bảo tính rõ ràng, súc tích và nhất quán với nội dung chính của bài báo. Một điều mà các học giả trẻ nên nhớ đó là hãy chắc chắn rằng thông điệp nêu ra phải đi vào trọng tâm và không làm ảnh hưởng tới tính mới của bài báo, lý do nghiên cứu và cơ sở cho các kết luận được trình bày rõ ràng, và abstract phản ánh đúng nội dung của bài viết.

Indicative (descriptive) Abstract (Abstract Chỉ Dẫn)

Mục đích của indicative abstract là chỉ ra các chủ đề chính của bài báo, giống như một bảng mục lục, giúp người đọc quyết định có nên đọc bài báo hay không. Đặc điểm của nó là mô tả các chủ đề mà bài báo đề cập nhưng không cung cấp nhiều thông tin chi tiết và không thay thế được toàn bộ bài báo. Indicative abstract thường được sử dụng trong các loại văn bản khoa học không liên quan tới thực nghiệm, ví dụ như bài báo tổng quan, bài viết đánh giá, thư gửi tổng biên tập và báo cáo ca,... Độ dài thông thường abstract chỉ dẫn rơi vào khoảng 75-150 từ.

Hướng dẫn viết Abstract hiệu quả

Bước 1: Viết abstract nháp

Việc viết abstract trong bài báo khoa học đòi hỏi sự cẩn trọng và logic để đảm bảo rằng thông tin được trình bày một cách rõ ràng và đầy đủ. Thông tin cần được tổ chức một cách hợp lý, tránh sự lặp lại và đảm bảo tính chính xác.

Khi bắt đầu soạn thảo abstract, điều quan trọng là chắc chắn rằng mình đã hoàn thành bản thảo đầy đủ của bài báo. Abstract cần phản ánh một cách chính xác nội dung của bài báo mà không trích dẫn đến các tài liệu tham khảo, bảng, hoặc hình ảnh. Ngôn ngữ được sử dụng phải dễ hiểu và tránh sử dụng các từ viết tắt hoặc ký hiệu khó hiểu.

Khi soạn thảo abstract, việc tuân thủ các hướng dẫn của tạp chí là điều quan trọng, bao gồm định dạng, giới hạn từ, kích thước/phong cách chữ, và các tiêu đề phụ. Abstract cuối cùng nên được soạn thảo sau khi hoàn thành bài báo để đảm bảo tính chính xác và phù hợp.

Để cải thiện chất lượng của abstract, tác giả cần chỉnh sửa kỹ lưỡng, loại bỏ từ thừa và đảm bảo nhất quán với nội dung chính của bài báo. Khi viết abstract, cần đảm bảo rằng nó chứa đầy đủ thông tin mà không trích dẫn tới các tài liệu tham khảo, bảng, hoặc hình. Ngôn ngữ sử dụng phải dễ hiểu, tránh các từ viết tắt hoặc ký hiệu khó hiểu. Để đảm bảo tính chính xác và đầy đủ thông tin, nên hoàn thành bài báo trước khi viết abstract. Trừ khi một thuật ngữ dài được sử dụng nhiều lần trong abstract, không nên viết tắt thuật ngữ đó; thay vào đó, hãy giới thiệu ký hiệu hoặc viết tắt lần đầu trong phần nội dung chính của bài báo. Hãy kiểm tra từng từ cẩn thận và sử dụng từ ngữ rõ ràng, có ý nghĩa để gây ấn tượng với biên tập viên và người phản biện, tránh các cấu trúc câu dài dòng và phức tạp. Nếu có thể truyền đạt nội dung trong 100 từ, đừng sử dụng 200 từ.

Cuối cùng, việc sử dụng từ khóa phù hợp và công bố số đăng ký thử nghiệm lâm sàng (nếu có) ở cuối abstract là các bước quan trọng giúp tăng khả năng được lập chỉ mục và tiếp cận đối tượng độc giả phù hợp.

Bước 2: Chỉnh sửa abstract

Chỉnh sửa abstract để đảm bảo đúng số từ yêu cầu của tạp chí có thể gây khó khăn với đa số nhà khoa học. Điều quan trọng ở đây là phải duy trì sự cân bằng chính xác giữa sự ngắn gọn và giao tiếp khoa học hiệu quả. Trong quá trình chỉnh sửa này, hầu hết các tác giả đều không muốn loại bỏ bất kỳ thông tin quan trọng nào, nhưng thực tế thì mình cần phải loại bỏ bớt từ để thoả mãn yêu cầu của tạp chí. Để tránh sự phân vân không đáng có, các tác giả nên chỉnh sửa abstract vào các thời điểm khác nhau chứ không nên dành thời gian quá nhiều một lúc để chỉnh sửa. Điều này sẽ giúp các nhà khoa học đọc được abstract một cách khách quan hơn và tránh bỏ sót các lỗi nhỏ. Bước tiếp theo là yêu cầu các tác giả khác của bài báo xem lại phần này. Tất cả các tác giả nên có cơ hội để bình luận và thực hiện các thay đổi phù hợp vào phần abstract trước khi nộp.

Sau khi đã soạn thảo xong abstract, việc để người khác (không phải tác giả) đọc lại phần viết của mình là rất quan trọng. Mặc dù điều này có thể không thoải mái và làm cho các nhà khoa học tiếp xúc với sự phê phán, nhưng đó là một phần cần thiết của con đường khoa học. Nhìn chung, các tác giả nên chọn những người mà mình tôn trọng, cả từ lĩnh vực khác và những người có thể đại diện cho một đối tượng độc giả rộng lớn cho bài báo này. Điều này sẽ cho phép bài báo có sự chỉnh sửa và bình luận từ cả những chuyên gia trong lĩnh vực khác, có thể bình luận về tính chính xác của các tuyên bố, và các bình luận từ một đối tượng độc giả rộng lớn có thể cung cấp phản hồi giúp các tác giả nhận ra những phần mà mình tưởng là ổn rồi. Cuối cùng, một lợi ích nhỏ nữa khi cho người khác đọc abstract của mình là sự sửa chữa các lỗi nhỏ (ví dụ: chính tả và ngữ pháp) mà mình có thể bỏ qua qua quá trình chỉnh sửa.

Kiểm tra lại và nộp Abstract

Sau khi hoàn thành việc viết abstract, việc kiểm tra là bước quan trọng để đảm bảo rằng mọi thông tin cần thiết đã được bao gồm. Checklist sau cung cấp hướng dẫn chi tiết về những điểm cần kiểm tra, bao gồm thông tin cơ bản về đối tượng và chủ đề nghiên cứu, mục đích của nghiên cứu, thông tin về phương pháp nghiên cứu, kết quả quan trọng nhất của nghiên cứu, và một câu kết luận hoặc kiến nghị. Đôi khi, các thông tin trong abstract có thể được tóm gọn dưới ba tiêu chí bao gồm mục đích chính và phương pháp nghiên cứu, kết quả, và kết luận/kiến nghị.

Sau khi hoàn thành chỉnh sửa và đánh giá bởi các đồng nghiệp, tác giả nên nộp abstract vào bài báo hoặc là một abstract tại hội nghị. Nếu như các tác giả phát hiện abstract chứa một số lỗi nhỏ sau khi nộp thì cũng không cần nên quá lo lắng. Những lỗi nhỏ, mặc dù không muốn, là một điều khó có thể tránh khỏi. Nếu giá trị của bài báo và chất lượng tổng thể của abstract xứng đáng được xuất bản, những lỗi nhỏ như vậy sẽ không là trở ngại lớn và có thể được sửa chữa trong quá trình chỉnh sửa cuối cùng.

Xem tiếp: Những điều cần biết khi viết bài báo khoa học phần 12: Tối ưu phần đặt vấn đề (Introduction)

Kết luận

Việc viết một abstract hiệu quả là một phần không thể thiếu trong quá trình chuẩn bị bài báo khoa học. Abstract không chỉ là cánh cửa đầu tiên mà các độc giả mở ra để tiếp cận nội dung của nghiên cứu mà còn là yếu tố quyết định ảnh hưởng lớn đến sự quan tâm và lựa chọn của họ. Đối với nhà khoa học, việc tuân thủ các nguyên tắc và hướng dẫn khi viết abstract là cực kỳ quan trọng để đảm bảo sự rõ ràng, ngắn gọn và chính xác của nội dung được truyền đạt. Thông qua các bước từ viết nháp đến chỉnh sửa và kiểm tra lại, tác giả có thể tạo ra một abstract hấp dẫn, phản ánh đầy đủ nội dung bài báo và thu hút sự quan tâm của độc giả. Bằng cách này, abstract không chỉ là một tóm tắt của nghiên cứu mà còn là công cụ quan trọng trong việc truyền đạt và tiếp cận kiến thức khoa học đến cộng đồng nghiên cứu.

Tài liệu tham khảo

• Cargill, Margaret, and Patrick O'Connor. Writing Scientific Research Articles: Strategy and Steps. Wiley Blackwell, 2021

• Gastel, Barbara, and Robert Day. How to Write and Publish a Scientific Paper. Greenwood, 2015.

• Buerger, Sandra. “Writing an effective title and abstract.” A Guide to the Scientific Career, 18 Oct. 2019, pp. 507–511.

• Tullu, Milind S. “Writing the title and abstract for a research paper: Being concise, precise, and meticulous is the key.” Saudi journal of anaesthesia vol. 13,Suppl 1 (2019): S12-S17.